Natuurlijk gedrag voorkomt inteelt in sociale runderkudde

Bericht uitgegeven door FREE Nature [land] op [publicatiedatum]

Runderen zijn dieren met een zeer hecht kuddeverband. Ze leven van nature in familiegroepen, volgens een matriarch systeem. Stieren hebben in deze groepen maar tot tweejarige leeftijd een rol, daarna verruilen zijn hun familiegroep voor de mannensociëteit: de stierengroep. Janneke Razenberg, studente Toegepaste Biologie aan de HAS in Den Bosch, deed onderzoek naar de verwantschappen in de kudde Rode Geuzen bij Slot Loevestein.

Over het leven en de keuzes die vrijlevende runderen maken, is niet zoveel bekend. Hoewel Nederland plaats biedt aan vele runderen leven zij zelden in familiegroepen en is ook de partnerkeuze iets waar de dieren vaak niet meer zelf verantwoordelijk voor zijn. Runderen zijn in Nederland veelal productiedieren en daar horen andere, menselijke keuzes bij.

Bij FREE Nature leven de runderen wel op een natuurlijke manier. De kudde bij Slot Loevestein bestaat uit ongeveer 45 dieren. Deze runderen lopen niet altijd bij elkaar in één kudde, soms verspreiden ze zich in verschillende deelkuddes over het gebied. Dit lijkt willekeurig, maar is het dat ook? Gedurende drie jaar zijn gegevens verzameld over de verspreiding van dieren over het gebied. Elke dag is genoteerd waar welke dieren zich in welk gezelschap bevonden.

Op basis van genetica zijn zes verschillende familiegroepen te onderscheiden. In het onderzoek is het samenzijn van de dieren vergeleken met de genetische familielijnen. De resultaten wezen uit dat er geen sprake is van willekeur, maar dat de dieren zich in ruim tachtig procent van de tijd bevinden in hun eigen, genetische familiegroep. Ook tussen de familiegroepen zijn er verschillen, twee van de zes familiegroepen zijn significant nog vaker samen dan andere familiegroepen. Met name tijd die een familiegroep krijgt om te binden is een maat voor hechtheid. Hoe meer uitwisseling (door de mens), hoe minder hecht de familiegroep is.

Ook opvallend is de rol van stieren binnen de Rode Geuzenkudde. Stieren zijn significant minder vaak in hun familiegroep aanwezig dan koeien. Dat komt overeen met de rol die stieren natuurlijk gezien horen te vervullen in een kudde. Om inteelt te voorkomen is het belangrijk dat een stier op een bepaalde leeftijd wegtrekt van de familiegroep en zich aansluit bij een stierengroep. De stierengroepen zijn daarbij vaak territoriaal, terwijl de familiegroepen rondtrekken.

De leeftijd waarop kalveren hun familiegroep, en dus hun moeder, verlaten is ook onderzocht. In de onderstaande grafiek is het aantal keren dat een koe- of stierkalf samen is met de moeder uitgezet tegen de leeftijd. Tot 6 maanden is het samenzijn tussen een moeder en haar kalf zeer hecht. Het kalf is in deze fase nog afhankelijk van de moeder voor voedsel en bescherming. Tussen 6 en 18 maanden ontstaat een sterke daling, waarbij vanaf 14 maanden stierkalveren significant minder vaak bij hun moeder worden gezien dan koekalveren. Vanaf 14 maanden stabiliseert het samenzijn tussen de moeder en haar koekalf, terwijl bij een stier de daling nog verder wordt doorgezet. Rond 24 maanden zijn moeder en stierkalf het minst samen gezien, maar het proces van afstand nemen start dus al vanaf het eerste levensjaar.

Het is bijzonder om te zien dat runderen het natuurlijke, sociale gedrag vrijwel meteen weer oppakken wanneer ze daar de kans voor krijgen. Stieren trekken weg van de familiegroepen en familiegroepen hebben onderling hechte banden. Deze processen zijn van oudsher bedoeld om de genetische spreiding van de populatie te garanderen en inteelt te voorkomen. Inteelt komt in de kuddes van FREE Nature dan ook niet voor wanneer dieren de mogelijkheid hebben om hun natuurlijke gedrag uit te oefenen. Gebieden moeten dan wel groot genoeg zijn, zodat ook jonge stieren ver genoeg weg kunnen trekken en zich op grote afstand van de familiegroep aansluiten bij een stierengroep. In kleinere gebieden is genetisch beheer door middel van DNA-onderzoek en uitruilen van (jonge) stieren een prima oplossing. De ideale leeftijd voor het uitwisselen van jonge stieren is 24 maanden; het moment waarop zij zelf afstand hebben genomen van hun familiegroep.

De kuddes van FREE Nature leven in een sociaal verband. Er wordt zo weinig mogelijk ingegrepen in de bestaande familiegroepen. Uitwisseling vindt plaats met oog voor de sociale banden die de runderen onderling hebben. De Rode Geuzen bij Slot Loevestein vormen een vaste groep van zo’n 45 dieren, verdeeld over meerdere familiegroepen en zijn daarom erg geschikt voor het doen van onderzoek. Er is een samenwerking ontstaan tussen Margje Voeten, docent onderzoeker HAS Den Bosch, en Tanja de Bode, beheerder FREE Nature, waarbij op meerdere vlakken onderzoek wordt gedaan bij vrijlevende runderen, onder andere naar habitatgebruik, sociale verwantschappen en gezondheidsaspecten van de kudde Rode Geuzen.

Tekst: Tanja de Bode, FREE Nature
Foto en grafiek: Tanja de Bode, FREE Nature