Zwarte weduwen in Nederland?

Bericht uitgegeven door EIS-Nederland en Kenniscentrum Dierplagen op [publicatiedatum]

Tijdens onze warmste zomerdagen waan je je wel eens in een subtropische streek. Als er dan ook nog eens exoten als halsbandparkieten en nijlganzen overvliegen is het plaatje compleet. Exoten komen voor in allerlei soorten en maten, niet in de laatste plaats zijn het de minidiertjes die in groten getale ingevoerd worden. Onlangs is een risicobeoordeling gemaakt van zwarte weduwen en verwante soorten. Het bleek dat deze spinnen met enige regelmaat ons land binnenglippen. Zullen zij de halsbandparkiet en nijlgans volgen en aanslaan in ons land?

Zwarte weduwen en hun verwanten (Latrodectus-soorten) zijn spinnen met een krachtig gif dat een gezondheidsrisico meebrengt voor de mens. De klachten kunnen ernstig zijn en heel soms dodelijk. Momenteel komen sterfgevallen echter eigenlijk niet meer voor door betere medische zorg en de beschikbaarheid van een antiserum. De spinnen zijn goed herkenbaar aan de rode zandlopervormige vlek op het onderlichaam. Er zijn inheemse spinnen die wel wat op zwarte weduwen lijken, zoals de in huis voorkomende grote steatoda (Steatoda grossa), maar deze hebben nooit rode vlekken onder op het lichaam.

Enkele soorten leven dicht bij de mens en hierdoor is er een kans dat ze per ongeluk worden versleept naar een nieuw land. Meldingen van import komen uit allerlei landen en heeft in enkele gevallen geleid tot vestiging. Zo is de bruine weduwe (Latrodectus geometricus) aangeslagen op allerlei plekken in de (sub)tropen en heeft de roodrugspin (Latrodectus hasselti) uit Australië zich gevestigd in Nieuw-Zeeland en Japan.

Afgelopen jaar is onderzocht of zwarte weduwen ook in Nederland worden ingevoerd en of er kans is op het ontstaan van populaties. Om dit te bepalen zijn wetenschappelijke collecties bekeken, zijn Nederlandse spinnendeskundigen geraadpleegd, is internationale literatuur bestudeerd en werden interviews gehouden bij grenscontrolerende instanties, organisaties die exotische dieren opvangen en enkele importerende bedrijven. In totaal werden tien gedocumenteerde gevallen van import vastgesteld (in de periode 1994 tot 2012). Daarbij ging het negen maal om de westelijke zwarte weduwe of oostelijke zwarte weduwe (respectievelijk Latrodectus hesperus en Latrodectus mactans) uit Noord-Amerika, en eenmaal om de roodrugspin uit Australië.

Bij zeven van de tien Nederlandse gevallen waren de spinnen geïmporteerd met oldtimers wat er op wijst dat spullen die langdurig in een schuur of loods hebben gestaan makkelijk bevolkt kunnen raken met spinnen. Hoe groot het aantal introducties per jaar in werkelijkheid is, kon niet vastgesteld worden. Meestal worden de spinnen waarschijnlijk niet gemeld, maar simpelweg verwijderd door de importeur of een gespecialiseerd bestrijdingsbedrijf. Er bestaan echter veel anekdotische meldingen van geïmporteerde spinnen die suggereren dat ze mogelijk zelfs elke maand wel een keer worden ingevoerd met containers in de grote havens.

De spinnen kunnen in theorie in ons land in verwarmde gebouwen nakomelingen krijgen. Eenmaal is een in Nederland onderschepte zwarte weduwe in een (onverwarmd) terrarium geplaatst waar zij vele nakomelingen produceerde. De belangrijkste risicolocaties zijn plekken waar scheepvaartcontainers open worden gemaakt en gebouwen van oldtimerhandelaars. Personen die daar werken staan dan dus bloot aan bijtrisico’s. Zowel voortplanting in een gebouw als bijtincidenten zijn echter in Nederland nog nooit gemeld. Vestiging van zwarte weduwen buiten gebouwen is momenteel onwaarschijnlijk, omdat onze zomers (nog) niet warm en droog genoeg zijn. Het onderzoek toont aan dat er dus weinig reden tot zorg is. De spinnen komen dan wel ons land binnen, maar de kans op vestiging is zeer gering.

EIS-Nederland bezit ruime expertise op het gebied van exoten. Naast het maken van risicobeoordelingen worden monitoring- en gerichte inventarisatieprogramma’s uitgevoerd. Samen met Naturalis onderhouden we een speciale exotenmodule op het Soortenregister, waarmee informatie over exoten in Nederland ontsloten wordt.

Tekst: Jinze Noordijk, EIS-Nederland
Foto’s: Jasper Lesterhuis; Jinze Noordijk en Bruce Schoelitsz
Bron: Noordijk, J., J. Vos & B. Schoelitsz 2013. Risicobeoordeling van zwarte weduwen en verwante spinnensoorten. – EIS-Nederland, Leiden & Stichting KAD, Wageningen