Het is klein, bruin en het gaat vooruit
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
Het is klein, bruin en het gaat vooruit. Wat is het? Het is het Kaasjeskruiddikkopje, een dagvlindertje met een mooie naam, maar een onopvallend bruin uiterlijk. Deze vlinder gaat niet alleen letterlijk vooruit, maar ook figuurlijk. De soort is namelijk aan een stevige opmars bezig in Vlaanderen. Met dank aan de klimaatverandering.
Het Kaasjeskruiddikkopje (Carcharodus alceae) was tot de jaren 50 in Vlaanderen en Nederland een vrij zeldzame en onregelmatige standvlinder. Sindsdien werd heel uitzonderlijk wel eens een zwervend exemplaar gezien, maar daar bleef het bij.... tot in 2009 in het zuiden van de provincie Vlaams-Brabant voortplanting werd vastgesteld.
Vier jaar nadat de eerste eitjes gevonden werden is dit vlindertje een gewone verschijning geworden in de regio van Leuven, Tienen en Sint-Truiden. Natuurpunt krijgt uit die streek bijna dagelijks meldingen. Naar alle waarschijnlijkheid vliegen er duizenden exemplaren rond. Hoewel kaasjeskruiden in alle provincies in het wild voorkomen en in veel tuinen staan, ontbrak het vlindertje nog in de rest van Vlaanderen. Tot voor kort, want sinds 2011 planten ze zich ook voort nabij de Limburgse Maas, zowel aan Belgische als aan Nederlandse kant. Ook in Ronse (Oost-Vlaanderen) werd er eentje gezien en vorig jaar kon een vlinder gefotografeerd worden in Kleine Brogel, in het noorden van Limburg. Eind juni 2013 werd voor de eerste keer een exemplaar op de gevoelige plaat gelegd in Mechelen.
De warme temperaturen van de voorbije weken lijken de vlinder ‘vleugels’ te geven. Zo werden er deze week Kaasjeskruiddikkopjes gezien in Liedekerke bij Aalst, in Herne vlakbij de grens met Oost-Vlaanderen en in Geraardsbergen. Dat de vlinder twee generaties heeft, verklaart mee waarom de toename zo snel gaat. De vlinders van de eerste generatie, die vanaf eind mei vliegen, leggen eitjes waaruit in de zomer weer nieuwe vlinders komen. Die planten zich opnieuw voort, en kunnen de streek verder koloniseren via riviervalleien, maar ook langs menselijke structuren als spoorwegen. Deze vlindersoort is ook een goede vlieger, die bij warm weer grote afstanden kan afleggen. Maar een dergelijke snelle uitbreiding van het areaal van een soort is toch heel ongewoon.
De snelle uitbreiding van het Kaasjeskruiddikkopje is naar alle waarschijnlijkheid een rechtstreeks gevolg van de klimaatverandering. Computermodellen die klimaatverandering in rekening brengen, voorspelden tegen 2050 een grote verschuiving van zijn leefgebied naar het noorden (Settele et al. 2008). Die verschuiving blijkt nu, sneller dan verwacht, ook al op het terrein plaats te vinden. Dat het een goede vlieger is, en dat de waardplanten wijd verspreid voorkomen, maakt het er voor deze soort gemakkelijker op. Andere soorten waarvan een verschuiving wordt voorspeld, hebben veel meer moeite om in ons dichtbebouwde landschap meer noordelijke leefgebieden te bereiken, ook al zijn die in theorie intussen geschikt qua klimaat.
De uitbreiding van het Kaasjeskruiddikkopje lijkt dus nog niet gestopt. We verwachten dan ook dat dit vlindertje tijdens het vlindertelweekend in sommige tuinen voor het eerst gezien zal worden. Wie spot de eerste vlinders in het noorden van de provincies Oost- en West-Vlaanderen of in het Antwerps havengebied? Als je tijdens het vlinders tellen een klein bruin vlindertje ziet vliegen, moet je dus niet te snel denken dat het een ‘mot’ is. Het verschil zit hem in de details. Kaasjeskruiddikkopjes hebben ongeveerde antennes met een gehaakt sprietknopje en een typisch gevlamd patroon van bruin, grijs en zelfs roze. Om zeker te zijn, neem je best een foto, want er zijn heel wat nachtvlinders met een gelijkaardig uiterlijk. En een tip voor wie het vlindertje dit weekend niet vindt tijdens Vlinder Mee: je kan ook de eitjes zoeken. Dat zijn kleine golfbalachtige eitjes die worden afgezet op de bovenkant van het blad van verschillende soorten kaasjeskruid. Als ze gelegd worden, zijn ze wit, maar daarna verkleuren ze naar bruin.
Vlinder dit weekend mee in je eigen tuin: www.vlindermee.be
Tekst: Wouter Vanreusel, Natuurpunt Studie & Robin Guelinckx, Natuurpunt Velpe-Mene
Foto's: Robby Stoks & Damien Sevrin