Uitzonderlijk laat nesten eikenprocessierups

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender en Biocontrole op zondag 4 oktober 2009

Op diverse plaatsen in Nederland worden nog actieve nesten van eikenprocessierupsen aangetroffen. Dit betekent dat de poppen nog niet uitgekomen zijn en de vlinders nog moeten uitvliegen. Dit is zeer uitzonderlijk voor de tijd van het jaar. Uit een keizersnede op de eerste gevonden eitjes blijkt verder dat de rupsjes al levensvatbaar zijn.

Dit jaar vlogen de eerste vlinders van de eikenprocessierups waarschijnlijk al eind juni. Begin oktober zouden alle vlinders al lang uitgevlogen moeten zijn waarna de karakteristieke nesten bruin worden. Toch zijn er onverwacht op diverse locaties, waaronder de gemeente Raalte, witgrijze nesten aangetroffen (zie Foto 1). Dit betekent dat de poppen in die nesten nog niet uitgekomen zijn en de vlinders nog moeten uitvliegen.

Foto 1: Actief witgrijs nest van eikenprocessierups in Raalte (Foto: Silvia Hellingman)

Tweede generatie?
Het is onduidelijk of de nesten gemaakt zijn door een tweede generatie rupsen of dat de vlinders als pop de winter door gaan brengen. Beide omstandigheden zijn nog niet eerder in Nederland waargenomen. Normaal gesproken doorloopt de eikenprocessierups maar een keer de cyclus ei, rups, pop, vlinder. De vlinders leggen aan het eind van de zomer eitjes die dan overwinteren om in april weer uit te komen. De Vlinderstichting meldde vorige week dat meerdere vlindersoorten dit jaar een extra generatie hebben waaronder het groot dikkopje, de ijsvogelvlinder en de bruine vuurvlinder (zie natuurbericht Vlinderstichting).

Sluipvliegen en oorwormen
Na openmaken van de actieve nesten (zie Foto 2) bleek een deel van de poppen te zijn geparasiteerd door sluipvliegen (Tachinidae) maar in een groot deel van de poppen zitten nog vlinders. Het blijken vooral vrouwtjesvlinders te zijn. De poppen worden momenteel voor een groot deel uitgehold door oorwormen dus het is de vraag hoeveel poppen nog gaan uitkomen. Eikenprocessievlinders kunnen bij lage temperaturen gewoon uitvliegen. Ze doen dit echter niet bij regenachtige omstandigheden.

Foto 2: Onderzoek actief nest eikenprocessierups (Foto: Silvia Hellingman)

Feromoonvallen
Om te kijken of er een zeer late vlucht plaats vindt, gaat de gemeente Raalte voor de zekerheid door met de monitoring met behulp van feromoonvallen. Deze vallen bevatten geurstoffen die de vlinders aantrekken (zie Foto 3). Ook de gemeente Westerveld heeft nog 15 vallen hangen om een late vlucht te kunnen signaleren. Tenslotte is er nog een derde gemeente die niet genoemd wil worden waar vallen geplaatst zijn. Indien er nog nieuwe vlinders uitvliegen zullen we dat melden op Natuurbericht.nl.

Foto 3: Eikenprocessierupsen gevangen in een feromoonval (Foto: Silvia Hellingman).

De nog actieve nesten worden zo snel mogelijk verwijderd. We raden ook andere gemeenten aan om alert te zijn op de aanwezigheid van actieve nesten en deze te verwijderen. Ook de lege bruine nesten kunnen trouwens het best verwijderd worden aangezien ze in de herfst en winter uit de bomen kunnen vallen waarna de brandharen zich in de omgeving verspreiden en nog 8 jaar overlast kunnen veroorzaken (zie ook Natuurbericht van 14 december 2008).

Keizersnede
Recent zijn naast de actieve nesten ook de eerste eipakketjes gevonden. Ze zijn meegenomen om te bepalen of ze onder gecontroleerde omstandigheden versneld uit kunnen komen. Om te bepalen hoever de ontwikkeling van de rupsjes in de eitjes was gevorderd, is er een ‘keizersnede’ uitgevoerd. Hieruit blijkt dat rupsjes in de eitjes al levensvatbaar zijn (zie film). Dit zou kunnen betekenen dat in warme jaren een tweede generatie van de eikenprocessierups mogelijk is.

Film: Keizersnede eikenprocessierups (Film: Silvia Hellingman).

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole en Arnold van Vliet De Natuurkalender
Foto’s en film: Silvia Hellingman, Biocontrole