Eikenprocessierups heeft vroeg brandharen

Sinds ruim een week komen steeds meer eikenprocessierupsen in het vierde larvestadium. Dat betekent dat we vanaf nu rekening moeten houden met de aanwezigheid van brandharen. In deze fase van hun ontwikkeling beginnen ze ook met de bouw van de karakteristieke nesten. Deze nesten worden op diverse plaatsen al in eikenbomen gezien en zullen de komende dagen steeds meer gezien gaan worden.

Lage plaagdruk verwacht, grondnesten blijven onzekere factor

We verwachten dit jaar een lage plaagdruk op basis van het lage aantal vlinders dat vorig jaar gevangen en geteld is. Rupsen in grondnesten kunnen echter nog wel voor verrassingen zorgen. Als er nog veel rupsen in de grond zitten en die besluiten de komende weken uit de grond te komen, dan kun je lokaal opeens grote hoeveelheden rupsen laag in de boom aantreffen. Het is onduidelijk hoeveel rupsen in de bodem zitten en wat uiteindelijk bepaalt wanneer ze tevoorschijn komen. Alle kennis over grondnesten hebben we vorig jaar gebundeld in het rapport ‘Grondnesten eikenprocessievlinder Thaumetopoea processionea en verlengde diapauze’ (pdf; 13,01 MB). 

Als op plekken rupsen laag op de stam worden aangetroffen, dan duidt dat erop dat er vorig jaar vlinders uit grondnesten gekropen zijn. Zij zetten hun eitjes laag in de boom af, bijvoorbeeld op stamscheuten.

Hoeveel eiken hebben eikenprocessierupsnesten?

Om beter landelijk inzicht te krijgen in de variatie in plaagdruk roepen we vrijwilligers, maar ook gemeenten en boombeheerders, op om van zoveel mogelijk eiken - minimaal dertig - door te geven of er eikenprocessierupsen in zitten. Je telling kun je doorgeven op straat-, wijk-, of gemeenteniveau via een speciaal online formulier. Gemeenten die voor de hele gemeente al een eigen inventarisatie hebben gemaakt, kunnen dus eenvoudig de totalen voor de hele gemeente invoeren. Op de plaagdrukkaart is vervolgens te zien wat de plaagdruk in de geïnventariseerde gebieden is. De waarnemingen worden automatisch één keer per dag bijgewerkt in de kaart.

Nestgrootte: tennisbal, voetbal of deken

Indien mogelijk vragen we om bij de inventarisatie onderscheid te maken tussen nesten van verschillende omvang: nesten ter grootte van een tennisbal, voetbal of deken. In onderstaande foto’s wordt duidelijk gemaakt wat daarmee bedoeld wordt. Uiteraard zijn er nesten die tussen deze formaten in zitten. Kies dan de categorie die er het dichtst bij zit. Tip: gebruik een telformulier, zie bijvoorbeeld dit worddocument (30,5 KB) waarop je tijdens de inventarisatie per boom aangeeft of er één of meerdere nesten in de boom zitten en hoeveel nesten er van elke categorie zijn. Bij het doorgeven van je waarnemingen in het online registratieformulier hoef je alleen de totalen van alle getelde bomen per gebied door te geven.

Bespoten bomen apart registreren

We vragen daarnaast aan gemeenten om voor bomen waar bespuiting heeft plaatsgevonden, of waar maatregelen zijn genomen om natuurlijke vijanden te stimuleren, een aparte inventarisatie te maken. Aangezien vrijwilligers deze gegevens niet hebben, hoeven zij daar geen rekening mee te houden.

Tips bij het tellen

Houd bij het tellen rekening met de volgende punten:

• Eikenprocessierupsen hebben op dit moment brandharen. Houd dus zo veel mogelijk afstand van de eikenprocessierupsen.
• Bedek je lichaam zo veel mogelijk. Ga niet met blote benen en armen en open schoenen de inventarisatie doen.
• Ben je onverhoopt toch in aanraking gekomen met eikenprocessierupsharen? Op Processierups.nu lees je wat je moet doen bij huidklachten.
• Door de wind of extreme weersomstandigheden kunnen nesten en rupsen uit de bomen gevallen zijn. Hierdoor kunnen brandharen ook rondom de bomen op de grond liggen of in naastliggende percelen, zoals weilanden waar dieren grazen, terecht zijn gekomen. Indien oude nesten vorig jaar niet verwijderd zijn, kunnen die ook rondom de bomen op de grond liggen en tot overlast leiden.
• Let op het verkeer in de directe omgeving.
• Neem een verrekijker mee om ook eikenprocessierupsen hoger in de bomen te observeren.
• Doe de inventarisatie overdag. In de loop van de avond verlaten de rupsen in processie de nesten om bovenin de boom te gaan eten. Dan zijn de nesten en de omvang ervan moeilijker te onderscheiden.
• Het is soms moeilijk om de hele boom te bekijken. Tel alleen de nesten die je kunt zien. Om inzicht in de plaagdruk te krijgen, is het niet heel erg als er af en toe een nest gemist wordt.
• Bekijk minimaal dertig bomen. Hoe meer bomen er geteld worden, hoe betrouwbaarder de inschatting van de plaagdruk is.
• Kies bij voorkeur bomen op verschillende plekken in de gemeente.
• Gebruik een telformulier, bijvoorbeeld dit (worddocument; 30,5 KB), waarop je tijdens de inventarisatie per boom aangeeft of er één of meerdere nesten in de boom zitten en hoeveel nesten er van elke categorie zijn. Bij thuiskomst is het dan eenvoudig om de waarnemingen door te geven.

Meer informatie

• Ga naar het formulier om eikenprocessierupsnesten door te geven of de plaagdruk te bekijken.
• De plaagdrukinventarisatie wordt uitgevoerd door het Kenniscentrum Eikenprocessierups in opdracht van het Kennisplatform Processierups.

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Arnold van Vliet, Wageningen University, Silvia Hellingman en Guus Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies; Henry Kuppen en Wendy Batenburg, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Hidde Hofhuis, Stichting Deltaplan Biodiversiteitshberstel; Joop Spijker, Wageningen Environmental Research
Foto’s: Silvia Hellingman; Henry Kuppen; Arnold van Vliet