Weekje winter gehad, tijd voor de lente?

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender op [publicatiedatum]

Het gure weer van deze week vormt een goed begin van de koude periode die veel planten nodig hebben om in het voorjaar goed op gang te komen. Eén weekje is echter niet genoeg. En dat is maar goed ook, anders zouden vroege voorjaarsbloeiers volgende week alweer uit kunnen lopen mocht het weer opeens een stuk zachter worden. Veel planten hebben een periode van drie tot acht weken van maximaal vier tot acht graden nodig voordat ze goed aan het voorjaar kunnen beginnen. De bosanemoon is een voorbeeld van een plant waarbij een koude periode in de winter het bloeitijdstip in het voorjaar beïnvloedt.

In de winter kunnen planten beter niet gaan bloeien. Om te voorkomen dat vroege voorjaarsbloeiers dit tijdens een zachte periode in de winter toch doen, hebben veel planten op het noordelijk halfrond een systeem waardoor ze eerst een koude periode gehad moeten hebben voor ze klaar zijn voor het voorjaar. Ook veel zaden en bollen hebben zo’n koude periode nodig om te kiemen of uit te lopen. Voor de meeste planten moet een dergelijke periode minstens drie tot acht weken duren. De maximum temperatuur in deze periode mag niet hoger zijn dan vier tot acht graden. Als de temperatuur na een kortere koude periode stijgt, blijven de planten gewoon in rust. En dat is maar goed ook, want tijdens onze vaak wisselvallige winters kunnen koude en zachtere periodes zich snel afwisselen. Na zachte winters zonder een echte koude periode komen veel vroege voorjaarsbloeiers in het voorjaar later op gang dan je zou verwachten op grond van de temperaturen in de eerste maanden van het jaar. Het steeds vroegere begin van het voorjaar in veel jaren als gevolg van klimaatverandering, heeft dus niet hetzelfde effect op verschillende plantensoorten. Soorten waarbij de bloei puur afhankelijk is van de temperatuur zullen steeds eerder gaan bloeien; soorten die naast een bepaalde temperatuur ook een koude periode nodig hebben, zullen pas later in bloei komen.

Bosanemoon
De bosanemoon is een plant waarbij een koude periode erg belangrijk is voor het tijdstip waarop hij gaat bloeien. Na zachte winters zonder een aaneengesloten koude periode, bloeit deze soort later dan wanneer er wel een echte koude periode is geweest. Dit is goed te zien in onderstaande figuur waarin de eerste bloei van de bosanemoon in 2006, 2007 en 2008 is weergegeven. In de grafiek is te zien dat bosanemoon het vroegst bloeide in 2008. Toen waren januari en februari weliswaar zacht, maar had het plantje in december al de benodigde koude periode gehad. Het begin van 2007 was warmer dan het voorjaar van 2008, maar toch bloeide de bosanemoon in 2007 later. Waarschijnlijk door het uitblijven van een koude periode in die winter. Naast de eerste maanden van 2007, waren ook november en december 2006 abnormaal warm. Na de afgelopen koude winter van  2009 en 2010 bloeide de bosanemoon bijna drie weken later dan in 2008. In 2006 bloeide de bosanemoon nog later: in dat jaar was de maand maart ook nog koud terwijl die dit jaar vrij zacht was.

Wintergranen
Naast zijn invloed op het begin van de bloei van vroege voorjaarsbloeiers, heeft een koude periode in de winter ook een gunstig effect op bepaalde landbouwgewassen. Wintergranen als wintertarwe en winterrogge hebben bijvoorbeeld een koude periode nodig voor een goede opbrengst.

Deze week hebben we al best wat kou voor onze kiezen gekregen. Maar de planten hebben dus nog meer nodig om komend voorjaar weer goed op gang te kunnen komen. Vanaf begin volgende week gaat de temperaturen waarschijnlijk weer iets omhoog. Toch blijft hij volgens de voorspellingen rond of iets onder de voor december normale temperatuur van 6.7 graden schommelen. Voor veel planten is dit koud genoeg; anders is het afwachten tot de volgende koude periode.

Tekst: Sara Mulder, De Natuurkalender
Foto: Wout van der Slikke, FLORON
Figuur: Arnold van Vliet, De Natuurkalender