Het kwarkmonster

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op donderdag 10 december 2009

Als er zonder enige waarschuwing een boom omvalt, willen we graag weten wat de oorzaak is. Dit voorjaar ging er een schijnbaar gezonde, hondervijftig jaar oude beuk tegen de vlakte. Uit nader onderzoek bleek dat een Reuzenzwam de wortels zodanig had verzwakt, dat de boom instabiel was geworden. Deze herfst verschenen er prachtige paddenstoelen op de achtergebleven wortels.

Nog niet zo heel lang geleden stond er op een landgoed midden op het gazon een honderdvijftig jaar oude beuk. De boom was monumentaal, en stond er zo op het eerste gezicht nog heel behoorlijk bij. Het loof werd wat dunner, en er zat ook wel wat dood hout in, maar alles bij elkaar leek hij nog wel toekomst te hebben. Dat viel behoorlijk tegen, want bij het eerste het beste voorjaarsstormpje ging hij tegen de grond. Meestal komt er dan een behoorlijke kluit met wortels mee, maar dat was hier haast niet het geval. Het leek wel of de stam haast geen wortels had. Dat kan natuurlijk niet bij zo’n oude beuk, dus werd er onderzoek verricht. Dit onderzoek leverde iets merkwaardigs op: de wortelhalzen, de plek waar de wortels aan de stam zitten, waren volkomen rot. Je kon met een mes gemakkelijk in de witte massa rondpoeren: het geheel leek wel kwark. Geen wonder dat de boom zo gemakkelijk omviel.

Natuurlijk wilden we weten wat de oorzaak van dit verschijnsel was. Daarvoor werd uit de kwark een monster genomen, waarvan op agaragar* een kweek werd ingezet. De cultuur, die daar uit groeide kon gemakkelijk gedetermineerd worden als de Reuzenzwam. En om dat te bewijzen groeiden er de volgende herfst drie geweldige toefen van deze paddenstoel op de in de grond achtergebleven wortels.

De Reuzenzwam is een algemeen voorkomende gaatjeszwam (polypoor), die op verschillende loofhoutsoorten kan groeien. In Nederland wordt hij vooral op beuk gevonden: meestal op de overgang van stam naar wortel, maar soms ook in spleten. Met name laanbomen, zowel langs wegen als in landgoederen, worden er regelmatig het slachtoffer van. En hoewel bomen met schimmels vaak veel te vroeg door ondeskundige instanties worden gekapt, is dat bij door de reuzenzwam aangetaste bomen wel terecht.

* Agaragar: een gelatine achtige stof op basis van gedroogd zeewier die onder andere gebruikt wordt als voedingsbodem voor microbeculturen. 

Tekst en foto's: J.A.Stalpers, Nederlandse Mycologische Vereniging