Eerste eikenprocessierupsen geboren
De NatuurkalenderBericht uitgegeven op vrijdag 10 april 2009 door De Natuurkalender
Op 6 april werden de eerste eikenprocessierupsjes aangetroffen op bomen in Sittard-Geleen. Twee dagen later kwamen in Wapserveen de eipakketjes die ‘geoogst’ waren van bomen in Gemert uit. De ‘koude’ winter lijkt geen nadelig effect gehad te hebben op de overleving van de rupsen. Groenbeheerders in de zuidelijke helft van het land moeten zich daarom klaar maken om de rupsen te gaan bestrijden om dit jaar de overlast te beperken. De Natuurkalender biedt gemeenten vanaf vandaag een nieuw hulpmiddel aan waarmee ze alle meldingen in hun beheersgebied automatisch digitaal gerapporteerd krijgen en waarmee ze elke melding in detail kunnen bekijken in Google Maps.
De eikenprocessierups vormt, sinds in 1991 in Hilvarenbeek voor het eerst in Nederland werd aangetroffen, een steeds groter probleem. Elke rups heeft vanaf het derde larvale stadium (vanaf eind april begin mei) brandharen die diverse gezondheidsklachten kunnen veroorzaken. Een enkele rups kan ongeveer 600.000 tot 700.000 brandharen bezitten. Als gevolg van de stijging van de temperatuur in de afgelopen jaren worden de karakteristieke nesten (zie foto 1) inmiddels aangetroffen in de hele zuidelijke helft van het land tot aan de grens van Overijssel en Drenthe; de vlinders worden ook al boven deze grens aangetroffen.
Foto 1: Karakteristieke eikenprocessierupsnesten op eikenboom (Foto: Arnold van Vliet).
Eikenprocessierupsjes uitgekomen, geen last gehad van winterkou
Op 6 april zijn de eerste eikenprocessierupsjes uit hun eitjes gekropen in Sittard-Geleen. Twee dagen later braken de eischalen van de rupsjes in Wapserveen (zie Foto 2). De eitjes in Wapserveen zijn afkomstig van een boom in Gemert en werden nauwlettend in de gaten gehouden door een expert zodat we meer inzicht krijgen in de ontwikkeling en hun gedrag. Ze zitten in een kooi met fijnmazig gaas zodat ze niet kunnen ontsnappen. De takjes staan in de gewone buitenlucht en zijn in de afgelopen winter aan zeer lage temperaturen blootgesteld geweest. Aangezien vrijwel alle eitjes uitkomen kunnen we concluderen dat ze geen last hebben gehad van de lage temperaturen. Eerder meldden we nog dat de kou gedurende de winter mogelijk voor extra sterfte onder de rupsen zou kunnen zorgen. Helaas is dat dus niet gebeurd. Op 9 april zijn ze aan hun processiefase begonnen en gaan ze op zoek naar jonge blaadjes (zie Foto 3). Zie ook de onderstaande film waarin het uitkomen van de eitjes in beeld gebracht wordt.
Foto 2: Uitkomen van de eitjes in Wapserveen (Foto: Silvia Hellingman).
Foto 3: Eikenprocessierupsen in processie op zoek naar jonge blaadjes (Foto: Silvia Hellingman).
Voedsel met Pasen beschikbaar: Bladontplooiing eiken
De bladontplooiing van de eiken zal gedurende of net na de Paasdagen op een groot aantal plaatsen beginnen. Hiermee komen de rupsjes dus precies op het juiste moment uit het ei gekropen om maximaal te kunnen profiteren van de jonge malse blaadjes. Volgens de voorspelmodule van De Natuurkalender zal rond 23 april in de helft van Nederland de start van de bladontplooiing beginnen. Dit is precies gelijk aan de situatie in 2008. Rond 4 mei zullen in het hele land de eerste eiken de eerste bladeren ontplooid hebben en hebben op veel plaatsen de eerste eiken alle bladeren ontplooid. Dat sommige rupsen een paar dagen moeten wachten op de bladontplooiing is geen probleem. In de koelkast konden rupsjes het tot 5 weken zonder eten uithouden.
Film: Uitkomen van de eitjes van de eikenprocessierups in het voorjaar van 2009 (Film gemaakt door Silvia Hellingman).
Bestrijding
Met het uitkomen van de eitjes en het ontplooien van de eikenbladeren moeten ook groenbeheerders in actie komen. Er zijn verschillende methoden om de rupsen te bestrijden. Een van de meest effectieve methoden is het bespuiten van de jonge eikenbladeren met bacteriën. De rupsen sterven na het eten van die bladeren. Bespuiting mag niet plaatsvinden op plaatsen waar zeldzame vlinders voorkomen aangezien die ook doodgaan na het eten van die bacterie. De bespuiting is maar gedurende een periode van maximaal twee weken aan het begin van de bladontplooiing effectief. Daarna blijven alleen de opties branden en zuigen over. De planning luistert dus nauw. Momenteel kunnen de groenbeheerders die nog bezig zijn met de wintersnoei als ze er alert op zijn de takken met eipakketjes gewoon wegsnoeien.
Nieuw hulpmiddel voor gemeenten
Het is vaak een intensieve en kostbare klus om te bepalen waar de eikenprocessierupsen zitten. Het publiek kan echter helpen bij de monitoring door hun meldingen door te geven via websites als www.natuurkalender.nl, www.telmee.nl, en www.vlindernet.nl/landkaartje/. Tot nu toe was deze informatie niet makkelijk toegankelijk voor groenbeheerders. De Natuurkalender heeft de databestanden nu aan elkaar geknoopt en voor gemeenten een website gemaakt die een aantal functionaliteiten biedt: 1) zodra een eikenprocessierups wordt doorgegeven krijgt de gemeente automatisch een email waarin de melding wordt gerapporteerd. De gemeente kan vervolgens op de website inloggen waarna ze direct een Google Maps kaartje krijgen die ingezoomd is op hun eigen gemeente. In het kaartje staan de locaties aangegeven waar in de voorgaande jaren waarnemingen zijn doorgegeven en de locaties waar dit jaar eikenprocessierupsen zijn gesignaleerd. De locaties waar recente waarnemingen zijn gedaan kunnen individueel op de kaart aangeklikt worden waarna alle eventueel extra beschikbare informatie over de waarneming getoond wordt (bijvoorbeeld grootte van de nesten) (zie Figuur 1). De gemeente kan vervolgens per waarneming aangeven of de melding klopt, en of er beheer is uitgevoerd en welk type beheer. De komende maanden zal deze pilot verder op basis van de behoeften van de groenbeheerders verder uitgewerkt worden. Gemeenten kunnen zich gratis aanmelden voor het gebruik van de functionaliteit door een email te sturen naar natuurkalender@wur.nl.
Figuur 1: Voorbeeld van waarneming in nieuwe beheersysteem voor gemeenten.
Meldingen EPR doorgeven
Om de gemeenten te helpen roepen we iedereen op om de komende maanden waarnemingen van eikenprocessierupsen door te geven via een van de hieronder genoemde websites.
Meer informatie
- Natuurkalender site met informatie over de eikenprocessierups.
- Eikenprocessierupspagina Plantenziektenkundige Dienst (met onder andere de Leidraad beheersing eikenprocessierups).
- RIVM Voorlichtingscentrum: Toolkit Eikenprocessierups (ondersteunt communicatie over de eikenprocessierups)
- GGD-richtlijn: de eikenprocessierups en gezondheid.
Waarnemingen eikenprocessierups doorgeven via:
Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender
Foto's: Arnold van Vliet en Silvia Hellingman.