Somber weer geeft vlinder andere kleur

Bericht uitgegeven door de Vlinderwerkgroep van Natuurpunt op [publicatiedatum]

Somber zomerweer speelt vlinders parten. Vooral het Landkaartje blijkt van slag. Dat is een courante vlinder die je ook in tuinen en parken kan tegenkomen. Normaal is deze vlinder in de lente oranje van kleur en is de volgende generatie die in de zomer vliegt zwart-wit getekend. Maar nu stelt men vast dat vele exemplaren niet hun typische zwart-wit kleuring hebben, maar een mengelmoes van oranje en zwart-wit.

Medewerkers van de Vlinderwerkgroep van Natuurpunt, merken dit fenomeen zowat overal in Vlaanderen op. Maar hoe kan somber weer de kleur van een vlinder veranderen? Niet alle kenmerken van een soort liggen genetisch vast. Soorten zoals het Landkaartje (Araschnia levana L.) met twee generaties per jaar laten de ontwikkeling van sommige kenmerken afhangen van de omgeving. Een vlinder in de lente heeft dus een ander uiterlijk (en leven) als een in de zomer.

Bij het Landkaartje bepaalt dus de omgeving de kleurvorm. Dat is al lang bekend door een reeks experimenten uit in de jaren 1950. Groeien de rupsen op tijdens de lange junidagen dan worden ze als vlinder zwart-wit; groeien ze op tijdens de veel kortere dagen van augustus-september dan kennen ze een andere ontwikkeling en zijn ze als vlinder in de daaropvolgende lente oranje. Maar de hoeveelheid licht is niet de enige factor. Ook de temperatuur is van invloed. Wanneer het in juni en juli veel te fris en somber weer is, loopt de kleurontwikkeling in het honderd. Resultaat is dan een “vis-noch-vlees” uiterlijk; tegelijk oranje en zwart-wit.

Zowat in heel België kan men nu deze tussenvorm aantreffen, hoewel er ook normaal gekleurde exemplaren worden gespot. Tussenvormen worden later op het jaar wel vaker waargenomen wanneer er soms een kleine derde generatie van deze vlinder rondvliegt in september. Maar dat er al zo vroeg en zo veel tussenvormen vliegen is uitzonderlijk en is helemaal te wijten aan het fletse zomerweer.
 

Maakt het voor de vlinder zelf wat uit als zijn kleur mis zit? Dat is niet geweten. Bovendien zijn wetenschappers er zelfs nog niet helemaal uit of er voor het Landkaartje een voordeel zit aan die oranje lentekleur en zwarte zomerkleur. Recente experimenten aan het laboratorium voor gedragsecologie van Prof. Hans Van Dyck (UCL) wijzen op verschillen in camouflage tussen lente en zomer om aan hongerige vogels te ontsnappen. Maar ook andere hypothesen worden nog getest.

Wie met de vlindergids in de hand vlinders wil op naam brengen (zoals voor de vlindertuintellingen die er weer zitten aan te komen) kijkt de volgende dagen dus best uit naar deze vreemde tussenvormen. De meeste boeken tonen immers deze afwijkende vorm niet. Het Landkaartje heeft trouwens wel iets met boeken. De lente- en zomervorm werden initieel als twee aparte soorten beschreven. Tot kweekexperimenten duidelijk maakten dat de ene simpelweg nakomelingen zijn van de andere. Dat uitgerekend een vlinder met de naam ‘landkaartje’ (Engels: map butterfly, Frans: carte géographique) wetenschappers al een paar keer het noorden heeft laten verliezen!

Tekst: Hans Van Dyck, UCL, Vlinderwerkgroep

Foto's: Koen Leysen, Natuurpunt Educatie & Diane Appels