Het steen en weer krijgen

"Pas op, het wier is spekglad...!" Zwaaiend met handen en voeten glibbert ze de dijk af. Samen met het groepje geïnteresseerde vrijwilligers bereikt de excursieleider ongehavend de drooggevallen Zeeuwse zeebodem. De expeditie kan beginnen. "Wat we gaan doen is simpel", klinkt het. "We gaan stenen omdraaien en daaronder kijken, maar wél voorzichtig. We laten alles achter zoals we het aantreffen." Er volgen nog wat instructies en dan waaiert de groep uit. Even later zie je vooral gebogen ruggen.

Op zondag 9 februari 2025 besteedde VARA's Vroege Vogels aandacht aan het stenen keren in de getijdenzone. Ook toen was het wier glad. Beluister het radio-item en bekijk het filmpje op Youtube. 

Aantrekkingskracht

Nu niemand meer rechtop staat, praten we met de excursieleiders. De eerste vraag (waarom zijn we hier?) wordt beantwoord door excursieleider 2, een man met een baard. Hij vertelt dat Nederlanders al eeuwenlang geboeid zijn door dit stukje randgebied en benadrukt de aantrekkingskracht. Tweemaal per etmaal, bij eb – laagwater – trekt de zee zich terug en komt een stukje natuur tevoorschijn met mysterieuze, verborgen levende bewoners. Leider 1 wil nog even iets kwijt: "Wij voelen ons geen leiders, hoogstens begeleiders van expedities in dit bijzondere stuk natuur." Ze vult aan: "Wél proberen we steeds iets leuks met iets nuttigs te combineren, om zo via onze standaardmethoden de getijdenzone goed in de gaten te houden." We horen dat er meer, véél meer, achter deze uitstapjes zit dan bukken, stenen draaien en be- en verwonderen.

Nuttig werk

Nu gaan de begeleiders los over wat ze als hun taak zien: het in juiste banen leiden van het rondkijken in de getijdenzone. Vooral belangrijk is dat wat mensen zien, op de juiste manier wordt genoteerd en bewaard. Dan vallen veranderingen op, worden exoten vroeg ontdekt en ontstaan nuttige gegevens voor onderzoek en langetermijntrends. Met het Litoraal Inventarisatie en Monitoring Project (LIMP) houdt Stichting ANEMOON de natuur op hard substraat in de getijdenzone in de gaten. Dat gebeurt met vrijwilligers (burgerwetenschappers) bijgestaan door wetenschappers en andere kenners. Dergelijke projecten bestaan al decennia in andere landen. In ons land vormen de LIMP-data eveneens belangrijke, onafhankelijke tijdreeksen waarmee, gecombineerd met andere onderzoeksprojecten, de vinger aan de pols van de natuur wordt gehouden. Een extra doel is dat ook dit project deel gaat uitmaken van het Netwerk Ecologische Monitoring.

Bijzondere, mooie en leuke soorten

Bij de bukkende mensen in de getijdenzone klinken, behalve de alom aanwezige vogelgeluiden en kabbelende golven, steeds meer ooh's en aah's. We horen iemand zeggen dat hij dit nooit meer als een saaie grijze boel zal zien. Je komt op zo'n excursie van alles tegen: huisjesslakken, zeenaaktslakken, oesters, krabben, zeeanemonen, zee-egels, zeespinnen, zakpijpen, sponzen, wormen, vlokreeftjes, eieren van slakken en andere dieren, en allerlei bruin-, groen- en roodwieren. In achtergebleven plasjes zie je garnalen en grondeltjes zwemmen, onder een steen zit een slijmvis. En het hoeft niet in Zeeland. Het LIMP-onderzoek strekt zich ook uit langs de zandige Hollandse kust, onder andere bij de pieren van IJmuiden, Scheveningen en Hoek van Holland, en ook in het Waddengebied worden door Stichting ANEMOON hard-substraatprojecten opgezet.

Handleiding

Er is een handleiding voor 'het stenenkeren' (zie ook dit schema). Informatie is ook te vinden op de website van Stichting ANEMOON. Heel algemeen: inventariseren gebeurt bij laagwater, van ongeveer een uur vóór tot een uur na de laagwaterkentering. Het is handig vooraf al te bedenken op welke soorten je wilt letten. Beginners kunnen met een klein aantal soorten beginnen. Na het inventariseren wordt het LIMP-formulier ingevuld. Aantallen worden genoteerd op een standaardmanier. Zo staat 'Z' voor 1 tot en met 9 exemplaren of kolonies, 'A' voor 10 tot en met 99 exemplaren of kolonies en 'M' voor 100 of meer exemplaren. Met een '0' geef je aan dat je wel op de soort hebt gelet, maar deze niet hebt waargenomen. '?' is onbekend: soort ken ik niet / kan ik niet (goed) herkennen, of heb ik nu niet op gelet.

Bijna hinken

Iedereen, van geïnteresseerde leek tot deskundige onderzoeker, kan zich bukkend en knielend in de getijdenzone verdiepen in dit extra stukje Nederland. Je hebt weinig hulpmiddelen nodig. Alleen werkhandschoenen tegen scherpe oesters en zeepokken, en laarzen of stevige schoenen. Een regenbroek is handig tegen opspattend water, en iets om op te kunnen knielen. Daarnaast zijn een loepje, een pincetje en een bakje of witte lepel om kleine soorten in te zien handig. Soms tijdens, maar meestal direct na het inventariseren wordt steeds het waarnemingsformulier (LIMP-formulier) ingevuld. Dat kan ook digitaal met behulp van een webapp.

Eén excursieganger, ook een man met baard, is moe en rust even uit: "Anders krijg ik van dat stenen draaien nog het heen en weer." Hij grapt verder: "Jullie projectnaam is wel toepasselijk; als ik op dat wier was uitgegleden, was ik nu misschien aan het hinken" (zoals bekend is 'to limp' in het Engels hinken, mank lopen). 

Tekst: Rykel de Bruyne, Brendan Oonk & Luka Biemond, Stichting ANEMOON 
Beeld: Inge van Lente & Pictan (leadfoto: 'stenenkeren' – het omdraaien van stenen – is een belangrijk onderdeel bij hard-substraatonderzoek in de getijdenzone. Dat moet zorgvuldig gebeuren); Luna van der Loos; Brendan Oonk; Marleen Schouten; Annamara de Wolf; Luka Biemond; Marion Haarsma; Mick Otten; Nathalie De Somer; Laura Geduld