Nieuwe nachtzwaluwsoort ontdekt: de Timor nachtzwaluw

In de afgelegen, ruwe wildernissen van de Indonesiche eilanden Timor en Wetar weerklonk al jarenlang een ongrijpbare melodie van een nachtzwaluw die zo afweek van zijn soortgenoten, dat onderzoekers besloten om dit nader te bestuderen. Dit begon al in de jaren tachtig. Veldwerk en grondige analyse leidden uiteindelijk tot de ontdekking van een nieuwe nachtzwaluwsoort: de Timor nachtzwaluw (Caprimulgus ritae). Dit gebeurde mede door Naturalis-gastonderzoeker George Sangster.

De nachtzwaluw staat bekend om zijn uitstekende camouflage en kenmerkende roep, die te vergelijken is met een mechanisch ratelend geluid. Ook in Nederland komt deze vogel voor. In gebieden van Pakistan tot Australië dacht men tot dusver dat er zes verschillende soorten nachtzwaluwen bestonden. Deze soorten lijken veel op elkaar, maar onderscheiden zich vooral door hun unieke zangklank.

De onzichtbare zanger

Nachtzwaluwen behoren tot de moeilijkste vogels om te bestuderen. De naam zegt het al: nachtzwaluwen zijn voornamelijk actief tijdens de schemering en ‘s nachts. Ze hebben ook nog eens een gecamoufleerd verenkleed waardoor ze overdag vrijwel onzichtbaar zijn. Dat maakt het des te bijzonderder dat er een nieuwe soort is ontdekt. Omdat ze zo moeilijk te vinden zijn, bestaan er in musea over de hele wereld ook maar vier exemplaren van de Timor nachtzwaluw. Eén hiervan bevindt zich in Naturalis, afkomstig uit Wetar.

Analyse onthult: verschil in geluid, DNA en gestalte

Onderzoekers verwarden de Timor nachtzwaluw vaak met andere nachtzwaluwsoorten, zoals de Horsfields nachtzwaluw (Caprimulgus macrurus) en de Mees’ nachtzwaluw (Caprimulgus meesi). De Mees’ nachtzwaluw is dan ook het meest verwant aan de Timor nachtzwaluw. Door het analyseren van geluidsopnames, museumexemplaren en DNA-monsters in een zogeheten moleculaire fylogenetische analyse, stelden de onderzoekers vast dat dit toch echt om een nieuwe soort ging. Dit was een uitdaging omdat oude museumexemplaren vaak gefragmenteerd DNA bevatten. 

Het analyseren van nachtzwaluwzang gaat niet alleen om klanken vergelijken: onderzoekers beoordelen de zang op basis van 19 verschillende categorieën, zoals het aantal tonen, de duur van een lied en de hoogst aanwezige frequentie in een lied. De zang van de Timor nachtzwaluw verschilt in 13 van de 19 categorieën met zijn soortgenoten. Het valt bijvoorbeeld op dat het lied van de nieuwe soort korter is dan dat van andere nachtzwaluwsoorten. Op eBird hoor je geluidsopnames die op Timor en Wetar zijn gemaakt door onderzoekers, maar ook door bewoners van de eilanden. Ook fysiek zijn er verschillen: de Timor is de kleinste van zijn soortgenoten, met zowel bij mannetjes als vrouwtjes een kortere vleugel- en staartlengte.

Collectie en bescherming

De ontdekking van de nieuwe soort laat het belang van de uitgebreide collectie van Naturalis zien. De mogelijkheid om toegang te hebben tot diverse exemplaren uit verschillende tijdsperioden en locaties maakt diepgaand onderzoek mogelijk, wat essentieel is voor het identificeren van subtiele verschillen en het vaststellen van nieuwe soorten. 

Eén zwaluw maakt nog geen zomer...

De natuur op Timor en Wetar, die grotendeels bestaat uit natuurlijke eucalyptusbossen, staat onder druk. Dit maakt de ontdekking van de Timor nachtzwaluw zowel fascinerend als zorgwekkend, gezien de toenemende bedreigingen van hun habitat. Het vermogen van deze vogels om zich aan te passen aan de veranderingen in hun omgeving blijft een belangrijk onderwerp van onderzoek aangezien er nog veel onbekend is over deze soort. Dankzij de inspanningen van onderzoekers groeit onze kennis en begrip van deze bijzondere vogelsoort, wat hoop geeft voor de bescherming van hun leefgebied en voortbestaan.

Meer informatie

• Lees het volledige wetenschappelijke artikel over de ontdekking van de Timor nachtzwaluw.

Tekst: Maud Brummans, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: James Eaton