Tien jaar wetenschappelijke studie en aanpak van invasieve exoten

Het Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E) heeft een wetenschappelijke kennisbasis ontwikkeld voor verschillende onderdelen die bij exotenproblematiek horen. Denk hierbij aan preventie en vroegtijdige signalering, de voorspelling van effecten en het maken van risicoanalyses, als ook adviezen aan overheden en terreinbeheerders over effectieve beheersmaatregelen. Het NEC-E bestaat momenteel uit tien organisaties die gericht zijn op theoretisch wetenschappelijk onderzoek tot de daadwerkelijke uitvoering van bestrijding in de praktijk.

Terugblik

De afgelopen jaren zijn veel projecten gezamenlijk uitgevoerd, zoals het Signaleringsproject exoten, het tot stand komen van de nieuwsbrief ‘Kijk op Exoten’, en het promoten van innovatieve strategieën tegen exoten, zoals de Ecosysteemaanpak en de Biologische bestrijding van exoten.

Inzet van vrijwilligers

Een voorbeeld van een in 2023 uitgevoerd project is het onderzoek naar invasieve vogelsoorten. Sovon Vogelonderzoek Nederland volgt de ontwikkelingen in aantallen en verspreiding van vogelexoten. Talrijke exoten worden goed gevolgd in de landelijke vogelmeetnetten die voor een belangrijk deel draaien op de inzet van vrijwilligers. Sommige schaarsere soorten met een lokaal voorkomen zijn daarentegen minder goed in beeld. In 2023 zijn in opdracht van het Ministerie van LNV soortgerichte tellingen uitgevoerd van rosse stekelstaarten en er werd voor het eerst een broedvogeltelling van bruinkopdiksnavelmezen gedaan. Dit is één van de minst bekende vogelexoten van Nederland. Er komt een kleine populatie voor in een gebied met moerasstruweel nabij Weert (Limburg). Er werden ruim veertig territoria vastgesteld. Vermoedelijk zijn de aantallen recent toegenomen en is de verspreiding enigszins uitgebreid.

Exoten in particuliere vijvers

Een andere mooi project is het onderzoek naar het ‘reisgedrag’ van amfibieën, vissen en waterplanten. Deze soortgroepen worden soms ontdekt op plaatsen waar je ze op basis van hun verspreidings- capaciteit niet zou verwachten. Om hier inzicht in te krijgen riepen RAVON en de Radboud Universiteit Nijmegen met name eigenaren van tuinvijvers op om mee te doen met een enquête. Uiteindelijk kwamen er meer dan vijfhonderd bruikbare antwoordenlijsten terug. Duidelijk is in ieder geval dat er flink gesleept wordt met waterplanten, maar ook met amfibieën en vissen, en soms over aanzienlijke afstanden. In een deel van de gevallen ging het om uitheemse vissen en waterplanten, maar ook bij het verplaatsen van inheemse amfibieën bestaat het risico dat ziektes worden verspreid.

Vooruitblik

Momenteel is het NEC-E en zijn partners ook betrokken bij vele uitdagende projecten rondom exoten. Zo is de Zoogdiervereniging gestart met de uitvoering van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) project voor de Chinese muntjak.

Deze soort wordt in Zuid- en Oost-Nederland sporadisch waargenomen. De muntjak bereikt Nederland voornamelijk door dispersie uit bronpopulaties in het buitenland. Ontsnappingen uit gevangenschap komen echter ook voor, ondanks dat de soort op de Europese Unielijst van Invasieve Exoten staat. In het noorden van Vlaanderen is een groeiende gevestigde populatie aanwezig, die via grensoverschrijdende bosgebieden naar Nederland kan uitbreiden. Waarnemingen in het zuiden van Nederland blijven schaars. Om uit te zoeken of dit komt door het ontbreken van dispersie of door een gebrek aan waarnemingen wordt in tien verbindingszones bij de Belgische grens gericht onderzoek gedaan met cameravallen. Dit onderzoek vindt plaats in samenwerking met lokale gebiedsbeheerders en vrijwilligers.

Het NEC-E werkt voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) aan een verkenning omtrent een landelijk informatiepunt over exoten. Dit informatiepunt zou uiteindelijk voor alle typen vragen over exoten en voor alle doelgroepen van burgers, tot beheerders, beleidsmakers en handhavers een startpunt moeten worden. Vanuit basale informatie moet de website doorverwijzen naar betrouwbare externe bronnen. In deze verkenning is ook een enquête uitgedaan naar potentiële gebruikers (vooral beleidsmakers, beheerders, wetenschappers en exotenspecialisten) en een analyse gedaan naar de bronnen voor betrouwbare informatie. Dit laatste is van belang, omdat er met name in de wereld van de bestrijding allerlei onbewezen technieken worden aangeprezen. LNV beraadt zich op basis van deze onderdelen op het daadwerkelijk inrichten van de website.

Meer informatie

• Meer lezen over het NEC-E en zijn werkzaamheden? Lees dan het jaarverslag van 2023 (pdf: 6,7 MB).

Tekst: Janneke van der Loop, Stichting Bargerveen & Waterschap Aa en Maas. Met medewerking van Baudewijn Odé, Floron en Eelke Jongejans, Radboud Universiteit
Foto's: Martin Mollet, Saxifraga (leadfoto: halsbandparkiet); Janneke van der Loop, Stichting Bargerveen & Waterschap Aa en Maas