Minder gezoem heeft effect op ons groen: steeds minder insect-bestoven planten in Nederland

We wisten al langer dat het niet goed gaat met de insecten in Nederland. "Met dit onderzoek tonen we aan dat het ook niet goed gaat met de planten die voor bestuiving van die insecten afhankelijk zijn", vertelt promovendus Kaixuan Pan van Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center. "We zien dat het aantal insect-bestoven plantensoorten afneemt, terwijl het aantal windbestoven soorten stijgt. Er zijn in verhouding dus steeds minder insect-bestoven planten."

Insect-bestoven planten zijn belangrijk voor de biodiversiteit én ons eten

En dat is een probleem. Het grootste deel van de planten in Nederland bestaat namelijk uit soorten die afhankelijk zijn van insecten. "Als deze planten uit het landschap verdwijnen, betekent dat niet alleen dat er minder plantensoorten overblijven, maar ook dat er veel minder zaden en vruchten zijn voor vogels en andere dieren", zegt Pan. "Oftewel: een sterke afname van de biodiversiteit." Daarnaast staan deze planten volop bij ons op het menu. "75 procent van de gewassen zijn planten die door insecten bestoven worden. Als we deze soorten verliezen, is dat dus een bedreiging voor onze voedselzekerheid."

Bijna negentig jaar aan data maakt dit onderzoek uniek

Het werk van Pan bestond vooral uit het analyseren van heel veel data. "Een enorme klus", aldus begeleider Geert de Snoo van de Universiteit Leiden en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). "Kaixuan heeft zoveel mogelijk trends en patronen gehaald uit 87 jaar aan data, verzameld van maar liefst 365.768 plots. We keken naar de verschillende plantensoorten, maar ook naar factoren als stikstof, vochtigheid en zuurgraad van de bodem, en combineerden dat met gegevens over insecten. Die combinatie, en de grote tijdschaal, maken dit onderzoek uniek."

"Ik heb dan wel de Nederlandse natuur bestudeerd, maar ik heb voornamelijk achter de computer gezeten", grapt Kaixuan, die inmiddels bij Naturalis vervolgonderzoek doet. "Gelukkig kon ik af en toe een collega helpen met veldwerk. Bijen zoeken en planten bestuderen. Dat was mooi."

Te weinig insecten om de planten te bestuiven

Als de afname van insect-bestoven plantensoorten uitsluitend zou komen door factoren als vochtigheid of stikstof, zouden windbestoven planten dezelfde trends moeten vertonen. Maar dat was niet het geval. Pan: "Onder vergelijkbare omstandigheden zagen we vaak een grotere afname van het aantal insect-bestoven soorten in vergelijking met windbestoven soorten. Dat verschil komt dus zeer waarschijnlijk door een gebrek aan bestuiving: er zijn niet genoeg bestuivers meer om deze planten te bevruchten."

Minder stikstof in de natuur helpt

De wetenschappers stellen verschillende maatregelen voor om het tij te keren. Pan: "Denk aan de inmiddels welbekende stikstof. Als we ervoor zorgen dat daarvan minder in de natuur terechtkomt, kan dat lokale planten en insecten helpen." Ook pleit Pan ervoor onze natuurlijke graslanden beter te beschermen, "want daar komen veel van de plantensoorten voor die de afgelopen jaren in aantal zijn afgenomen."

Begeleider Koos Biesmeijer van Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center: "En we moeten blijven monitoren om te zien of dit soort beschermingsmaatregelen het gewenste effect hebben. Zowel de insecten als de planten, omdat ze wederzijds afhankelijk zijn. Op die manier kunnen we leren van het verleden, het heden monitoren en de toekomst op een positieve manier veranderen."

Wat je zelf kunt doen om de natuur een handje te helpen

De Snoo: "Nederland is inmiddels al een hoop insectenhotels rijker, maar bijen en andere insecten hebben ook, of vooral, behoefte aan groen. Doe dus mee met een initiatief om je gemeente te vergroenen: wip wat tegels of leg een border aan. Zo creëren we een groener landschap vanuit onze eigen achtertuin, of vanaf ons eigen balkon."

Pan: "Of help de wetenschap een handje door mee te doen met een van de citizen science-projecten! Je kunt deze week (15 t/m 24 april) nog meedoen met de Nationale Bijentelling en van 2 tot en met 4 augustus zijn de tuinvlinders aan de beurt. Nog genoeg tijd om te oefenen dus!"

Biesmeijer: "Veel partijen delen de missie om het biodiversiteitsverlies in Nederland om te buigen. Ze zijn verenigd in het Deltaplan Biodiversiteitherstel. Op de website Samenvoorbiodiversiteit.nl is veel informatie te vinden."

Meer informatie

• Het artikel: 'Dutch landscapes have lost insect-pollinated plants over the past 87 years'.
• De data die Pan gebruikte is beschikbaar gemaakt door Hennekens (2018), Het Centraal Bureau voor de Statistiek (2003) en vrijwilligers.

Tekst: Universiteit Leiden; NIOO-KNAW; Naturalis Biodiversity Center
Beeld: Leon Marshall