Geschiedenis en toekomst van walvisstrandingen in Nederland

De website walvisstrandingen.nl was de afgelopen 18 jaar de plek om waarnemingen van gestrande zeehonden, walvissen en dolfijnen langs de Nederlandse kust door te geven. Dit levende archief van strandingen is nu overgezet naar Stranding.nl. Hier kun je waarnemingen van gestrande dieren bekijken en kun je meer leren over de verschillende soorten die langs onze kust voorkomen. 

Al sinds 1255

In 1915 vond Antonius Boudewijn van Deinse, toen dertig jaar oud, baleinen van een gewone vinvis op het strand in Zuid-Holland. Dit wakkerde zijn interesse in walvissen aan en hij begon waarnemingen te verzamelen van aangespoelde dieren aan de Nederlandse kust. Meldingen kwamen van een keur van mensen die op het strand kwamen, bijvoorbeeld dagjesmensen, vissers, ambtenaren. De meldingen werden meestal per briefkaart aan Van Deinse doorgegeven. Hij heeft de registratie volgehouden tot zijn dood in 1965. Daarna is de strandingenreeks, die in de tijd teruggaat tot 1255, voortgezet door conservatoren zoogdieren van de zoölogische musea in Amsterdam en Leiden. De ononderbroken serie van in Nederland gestrande walvissen loopt dus al meer dan een eeuw. 

Verdwenen en verschenen

Strandingen van de talrijkste walvis in ons land – de bruinvis – hield Van Deinse niet bij. Het was voor de vrijwilligers niet te doen om wekelijks of zelfs dagelijks een briefkaart te versturen. Inzicht in strandingen van deze soort zijn dus incompleet. Van de andere – minder talrijke – soorten hebben we echter een uitstekend overzicht over de strandingen van de afgelopen honderd jaar, en soms nog langer.

Vanaf de jaren 1950 ging de bruinvis sterk achteruit. Pas toen de aantallen waren afgenomen, ging Van Deinse ook die soort bijhouden, maar toen waren het er nog maar een paar per jaar. Vanaf het eind van de jaren 1980 nam de bruinvis in Nederland weer toe. Tegenwoordig kijken we niet meer op van honderden dode bruinvissen per jaar.

14.000 strandingen

Vanaf januari 2006 tot en met januari 2024 zijn strandingen van aangespoelde walvissen getoond op de website Walvisstrandingen.nl. Deze strandingen zijn verzameld en doorgegeven door een netwerk van vrijwilligers, in samenwerking met de landelijke dierenambulances, de kustgemeenten en diverse natuurorganisaties, zoals het Zeehondencentrum Pieterburen, Ecomare en SOS Dolfijn. Vanaf januari 2024 worden deze strandingen verzameld in de database van Waarneming.nl. Speciaal voor dit doel is de site Stranding.nl ontwikkeld. Alle ruim 14.000 strandingen uit de database van Walvisstrandingen.nl zijn overgezet naar Stranding.nl, inclusief bijbehorende documentatie.

Op Stranding.nl worden vooralsnog alleen waarnemingen van zeezoogdieren verzameld: naast walvissen dus ook gewone en grijze zeehonden (en af en toe een zeldzame andere zeehond). In de toekomst kan dit worden uitgebreid naar andere zeedieren, bijvoorbeeld zeeschildpadden. Alle waarnemingen die worden ingevoerd op Waarneming.nl en voldoen aan de criteria van een stranding, komen nu automatisch op Stranding.nl terecht.

Het platform Waarneming.nl wordt tegenwoordig intensief gebruikt: in 2023 hebben meer dan 100.000 mensen een waarneming ingevoerd. Daarmee is het een van de grootste waarnemingenplatforms in Europa. We hopen dat alle mensen die de afgelopen decennia vrijwillig hun strandingen hebben gedeeld met Walvisstrandingen.nl dat blijven doen, maar nu op Stranding.nl of op Waarneming.nl. Registratie van toppredatoren als walvissen kan bijdragen aan een gezonde Noordzee.

Meer informatie

• Bekijk de site: Stranding.nl
• Meld levende dieren die gestrand zijn altijd eerst bij de juiste instanties, zodat ze hulp kunnen verlenen.
• Stranding.nl is gemaakt door Waarneming.nl in opdracht van Wageningen University in samenwerking met Zeehondencentrum Pieterburen, Universiteit Utrecht, SOS Dolfijn en Naturalis Biodiversity Center.
• De volledige dataset is ook te vinden op GBIF, het platform voor vrije en open toegang tot wereldwijde biodiversiteitsgegevens.
• Voor determinatievragen is Naturalis bereikbaar via natuurvraag@naturalis.nl

Tekst: Guido Keijl, Naturalis Biodiversity Center & Jolien Morren, Waarneming.nl
Foto's: Ruud van Wilgenburg (leadfoto: Mannetje bruinvis, aangespoeld op 16 januari 2024 bij Heemskerk); Naturalis Biodiversity Center