Missie bruinvis, blog van WWF-oceanenexpert Nathalie Houtman

De Stoere Eenvoud

In de haven ligt het prachtige zeilschip de ‘Stoere Eenvoud’ te wachten. De gele vlag van Stichting Rugvin wappert uitnodigend in de wind. De tjalk zal mij en mijn mede-cursisten vandaag over de Oosterschelde dragen op zoek naar bruinvissen, de kleinste walvissen van de Noordzee. Want om walvisachtigen te zien hoef je zeker niet naar het buitenland. De Oosterschelde is het thuis voor zo’n vijftig à zestig bruinvissen en een uitstekende plek om deze kleine walvisachtigen te spotten. 

Dit is mijn eerste veldbezoek sinds de lockdown. Na maanden aan mijn laptop gekluisterd gezeten te hebben kijk ik er dan ook enorm naar uit om het water op te gaan. Aan boord word ik hartelijk ontvangen door Frank Zanderink en Nynke Osinga van stichting Rugvin, en schipper Henk Dijkema en bootsmaat Job. In totaal zijn we met acht cursisten. Tijdens de introductie blijkt dat we verschillende achtergronden hebben, van paraveterinair tot ICT-er, maar een passie delen voor oceanen en walvisachtigen in het bijzonder.

Zoek de verschillen: bruinvisidentificatie

Terwijl Henk en Job ons veilig door de sluis richting de Oosterschelde varen, begint de cursus in het ruim. Naast veel interessante informatie over de biologie, de ecologie, het herkennen van walvisachtigen en waar ze te vinden zijn gingen we ook aan de slag met het foto-ID spel. Hierin krijgen we foto’s van de linker- en rechterkant van bruinvissen die we op basis van kenmerken zoals littekens, pigmentvlekken en de vorm van de rugvin sorteren om individuen te identificeren. Als vrijwilliger bij Stichting Rugvin help ik die foto’s te verzamelen, maar toch blijft het een uitdagende puzzel. 

Walvispoep

Mijn favoriete theoretische onderdeel gaat over de invloed van walvissen en hun poep op klimaat. Conclusie: het beschermen van walvissen is een belangrijke schakel in de strijd tegen klimaatverandering. Dit is zo’n mooi verhaal dat ik hier graag meer over vertel ik in een volgende blog. Hier alvast een sneak preview: na de presentatie gaan we namelijk aan de slag met het spel om zelf te zien hoe walvissen, plankton en andere zeedieren verbonden zijn met de opname van CO₂ en de productie van zuurstof, en hoe dit beïnvloed wordt door menselijke activiteiten zoals visserij, scheepvaart en walvisjacht. Kan je niet wachten om in het onderwerp te duiken? Check dan de Whale Poo Seamulator.

Je weet nooit wat je tegenkomt

Na de lunch begint, wat mij betreft, het hoogtepunt van de excursie: bruinvissen zoeken. We varen van Bergse Diepsluis richting Gorishoek. Er staat een flinke wind en dat maakt het uitdagend om bruinvissen te vinden. Ik heb één voordeel: ik ben bekend met dit terrein. In mijn vrije tijd kom ik hier graag om vanaf de kust bruinvissen te spotten tijdens een wandeling. Toch zie ik nu het gebied met een andere blik zo vanaf het zeilschip. Bovendien weet je nooit wat je tegenkomt. Vorig jaar zijn er twee butskoppen en een lederschildpad gezien en momenteel zwemt er een tuimelaar rond.

Luisteren naar ‘klikkende’ bruinvissen

Op de heenweg valt er geen bruinvis te bekennen. Gelukkig is er een troef voor handen: bruinvissen vinden door te luisteren. Nadat we net voorbij Gorishoek voor anker zijn gegaan, hangen we een speciale hydrofoon in het water. Dit apparaat is zo aangepast dat het de hoge frequenties van bruinvissen kan opvangen die normaal voor ons gehoor niet hoorbaar zijn. Bruinvissen gebruiken namelijk het geluid van kliks om hun weg en voedsel te vinden. Dit heet echolocatie. Met veel en hoge golven is het lastig om de rugvinnen van bruinvissen te zien en biedt onderwater luisteren een uitkomst. Helaas zijn er geen bruinvissen in de buurt, want we horen alleen het ruisen van het water.

Missie geslaagd!

We zijn begonnen aan de terugreis. Ik ben in gesprek met een van de cursisten, Yvonne. Terwijl ze door haar verrekijker tuurt, praten we over onze ambities en ervaringen om walvissen in het wild te zien en te beschermen. En dan roept ze ineens: bruinvis! En jawel, duidelijk zichtbaar boven de golven en schitterend in de zon: een bruinvis. Na drie keer ademen verdwijnt het dier in tegenovergestelde richting. Dit individu had een duidelijk pigmentpatroon. Helaas is het niet gelukt om een duidelijke foto te maken dus we kunnen niet vaststellen wie het was, maar het was zonder twijfel een bruinvis. Missie geslaagd!

Inmiddels ben ik weer aan de slag om de wereld te verbeteren vanaf mijn laptop, maar als ik mijn ogen dicht doe, zie ik weer even ‘onze’ bruinvis van deze dag drie keer boven water komen. Dat blijft mooi! Kortom, een inspiratievolle en leerzame excursie.

Meer informatie

• Lees hier deze en andere blogs van WWF-medewerkers
• Wil je zelf naar bruinvissen luisteren? Dat kan! Bezoek Studio bruinvis bij het havenhoofd in Zierikzee. Als ze in de buurt van de gele boei met hydrofoon zijn, kan je ze horen. Voor mij klinkt het als het hameren op een spijker en een krakende deur.

Tekst: Nathalie Houtman, WWF Nederland
Foto's: Sabine Bos, WWF (leadfoto: Nathalie Houtman op zoek naar bruinvissen); Ernst Schrijver, Stichting Rugvin