Gehouden dieren beschermen tegen wolven

ARK Rewilding Nederland, Van Bommel Faunawerk en Canine Efficiency zijn de afgelopen drie jaar samen met schapenhouders aan de slag gegaan met het opzetten van demonstratieprojecten. Deze demonstratieprojecten bieden niet alleen schapenhouders, maar ook andere dierhouders, overheid en burgers praktijkvoorbeelden. Collega-schaapherders en andere dierhouders kunnen bij de deelnemers van dit project terecht met vragen over hoe zij in hun eigen bedrijf of privésituatie wolfwerend kunnen werken.

Uit recente cijfers van provincies, zoals Gelderland (pdf: 1,9 MB), en BIJ12 blijkt dat dieren (schapen, ander vee en huisdieren) beschermen tegen wolven zeer effectief is. Daar waar schapen en andere huisdieren goed beschermd zijn, vinden nauwelijks aanvallen van wolven op gehouden dieren plaats terwijl dit elders wel het geval is. Wolven leven sinds 2015 in Nederland en er is inmiddels een ruime ervaring opgebouwd met wolfwerende maatregelen. Ondanks de bewezen effectiviteit nemen nog niet alle veehouders maatregelen, met veel onnodig leed, ophef en schade als gevolg.

ARK Rewilding Nederland werkte samen met veehouders in Noord-Brabant en Limburg om de ervaringen van dierenhouders te combineren met kennis van wolvengedrag. Het gemeenschappelijk belang is duidelijk: niemand heeft baat bij wolven die gemakkelijk bij vee kunnen komen. Het dierenleed dat voortkomt uit het niet nemen van maatregelen is te voorkomen. Is het simpel? Nee, maar het is in veel gevallen mogelijk, haalbaar en realistisch om je dieren goed te beschermen.

De praktijk van dierenhouders is divers: geen twee bedrijven zijn hetzelfde. Toch zijn de 'best practices' die voortkomen uit de samenwerkingen met dierenhouders bijna overal toepasbaar. De praktische ervaringen en adviezen zijn gebundeld in een gratis boekje. Hiermee willen wij ervaringen en wolfwerende maatregelen breder beschikbaar maken.

Samenleven met wolven kan goed zolang we schapen en andere gehouden dieren goed in bescherming nemen. Ook is het belangrijk dat er voldoende wilde prooidieren zijn en wolven niet leren om schapen (of andere gehouden dieren) als gemakkelijk alternatief te herkennen. Opmerkelijk is dat de huidige statistieken over wolvenschade laten zien dat niet het aantal wolven, maar de toepassing van wolfwerende maatregelen bepaalt hoeveel schade er is. Waar dieren niet goed beschermd worden, leiden de gemakkelijk te bejagen schapen tot bloederige taferelen die niemand hoopt te zien. Met het gratis boekje komt de beschikbare kennis over wolfwerende maatregelen binnen het bereik van elke schapenhouder. 

Algemene adviezen_­

Wees op tijd! Schadepreventie pas je bij voorkeur toe voordat er wolven aanwezig zijn en er mogelijke schade is. Preventie voorkomt dat wolven schapen en andere gehouden dieren gaan herkennen als gemakkelijk beschikbare prooi. Ervaringen laten zien dat het aantal gedode dieren (schapen en andere gehouden dieren) niet samenhangt met het aantal wolven en schapen, maar vooral met de inzet van preventieve maatregelen en voldoende wilde natuurlijke prooidieren. De wolfwerende maatregelen helpen bovendien voorkomen dat gehouden dieren worden gedood door honden, vossen of door een andere nieuwkomer: de goudjakhals.

Elektrische rasters

Waar mogelijk (nachtkraal of schaapskooi) is het altijd raadzaam om een vaste opstelling te maken. Deze kan met zorg en aandacht worden opgebouwd. Het is een eenmalige investering die daarna gemakkelijk onderhouden kan worden. In sommige situaties is een mobiel systeem (ook) nodig. In deze situaties past een mobiel raster beter in de bedrijfsvoering dan een vast raster. Het is dan raadzaam om de keuze voor een mobiel systeem weloverwogen te maken.

Voor elektrische rasters zijn er veel verschillende systemen op de markt. De ervaringen met deze systemen lopen uiteen. In de praktijk vinden we het elektrisch draadrastersysteem van KiwiTech handzaam en praktisch om te plaatsen. Gebruikers waren in staat om de benodigde vijf draden in één arbeidsgang neer te zetten en af te breken. Met andere systemen loop je vaak veel meer, wat inefficiënt is. Het extra werk wordt in de media vaak genoemd als reden om geen wolfwerend raster neer te zetten. Daarom is het extra belangrijk om de systemen die er zijn goed te toetsen op hun praktische toepasbaarheid. Er zijn helaas wolfwerende rasters en flexinetten toegepast waarvan de intentie wel wolfwerend was, maar de toepassing in het veld toch zwakke plekken had. Wolven die, mede door eerdere succeservaringen met het doden van schapen, op zoek gaan naar een ingang moeten die niet kunnen vinden.

Fladderlinten

Fladderlinten zijn storm- en windgevoelig, rasters kunnen omwaaien en de linten rollen zich soms op om de draad, waardoor het effect wordt verminderd. Desondanks hebben ze uitstekend gefunctioneerd in het westen van Brabant. Fladderlinten zijn goed te combineren met schrikdraden. Dan is de kans nog groter dat een wolf wordt afgeweerd als hij toch probeert door de linten heen te gaan. De fladderlinten helpen om te voorkomen dat een wolf op zoek gaat naar eventuele zwakke plekken in een elektrische afrastering, zoals een onderste draad die ergens toch te hoog is geplaatst. De indruk van de schapenhouder was dat het elektrische fladderlint functioneert, mits goed opgezet en uitgevoerd met voldoende zware palen op de hoeken en om de honderd meter. Fladderlinten zijn uitstekend geschikt om zwervende wolven weg te houden, maar zijn naar verwachting vooral tijdelijk effectief bij gevestigde wolven. Die kunnen immers na verloop van tijd leren dat de linten er wel spannend uitzien, maar geen echte bedreiging vormen.

Kuddebeschermingshonden

Als wolfwerende maatregel zijn kuddebeschermingshonden, in combinatie met een wolfwerend elektrisch raster, onovertroffen. Kuddebeschermingshonden zijn honden die uit bewezen werklijnen komen, dus van werkende ouders. Ze zien geen enkel ander dier als hun familie. Ze zijn goed in staat om snel andere soorten te herkennen en te begrijpen. Te beschermen dieren worden geaccepteerd, bedreigende dieren juist afgeweerd. In landen waar wolven nooit zijn weggeweest, zijn kuddebeschermingshonden een vanzelfsprekendheid. In Nederland groeit het aantal mensen met ervaring met kuddebeschermingshonden. Hierdoor wordt het steeds beter mogelijk om ervaringen uit te wisselen. Kuddebeschermingshonden zijn geen aaibare honden, maar honden met een missie: het beschermen van hun kudde schapen, geiten, paarden, enzovoort. Het is belangrijk om publiek goed te informeren over deze honden en de rol die zij in de (schaaps)kudde spelen. De honden kunnen fel reageren op bezoekers of recreanten die hun kudde benaderen. Op hardlopers en mountainbikers reageren ze sneller. Pas de inzet van de kudde met beschermingshonden aan op het terrein en houd afstand tot fietspaden, mountainbikeroutes of drukbezochte plekken. Zo blijft de kudde onderdeel van een gastvrij terrein zonder dat de honden uitgelokt worden bezoekers op afstand van de schaapskudde te houden. 

Conclusie

De wolf is terug in Nederland en dat vraagt veel aanpassingen van schapenhouders en andere dierhouders. De praktijkervaringen van ARK Rewilding Nederland, Van Bommel Faunawerk, Canine Efficiency en de schapenhouders waar maatregelen zijn ingezet, zijn gebundeld in een gratis boekje.

De demonstratieprojecten geven overheid, boer en burger praktijkvoorbeelden waar veehouders naartoe verwezen kunnen worden. Collega-schaapherders en andere veehouders kunnen bij de deelnemers van 'Bescherm je vee', genoemd in het boekje, terecht met vragen over hoe zij in hun eigen bedrijf wolfwerend kunnen werken.

Meer informatie

• Het boekje 'Preventieve maatregelen tegen wolvenaanvallen op schapen' (pdf: 9,3 MB) is gratis te downloaden. 

Tekst: ARK Rewilding Nederland
Beeld: Cees van Kempen, Ispida Wildlife Productions; ARK Rewilding Nederland; Jeroen Helmer, ARK Rewilding Nederland; Daphne van Zomeren