Lentekriebels in de winter

Vogels beleven op hun eigen manier de wisseling van de seizoenen. Voor sommige soorten begint de ‘lente’ soms verrassend vroeg. Zoals bij bosuilen. Hun lente begint eigenlijk al in de herfst. Dan verjagen de oudervogels met veel kabaal de jongen van het voorbije broedseizoen. Bosuilen zijn buitengewoon trouwe partners en bewonen meestal een vast territorium. Heel soms is de balts al in oktober en zijn er vroege broedgevallen in november of december. Maar meestal neemt de hofmakerij in januari een hoge vlucht en zit het vrouwtje eind februari op de eieren. Misschien weet u een plek in uw buurt waar bosuilen zitten. In een groene wijk met oude bomen met nestholen, een stadspark of begraafplaats. Een regelmatig avondwandelingetje wordt op het juiste moment misschien beloond met vocaal actieve bosuilen.

Waar roodborst en winterkoning in de koude maanden nog vooral hun winterterritorium met zang bezegelen, zijn sommige mezen al voorzichtig met hun voorjaarsrepertoire gestart. Heerlijk, om op een mooie decemberdag het tweetonige deuntje van de koolmees te horen schallen. Of het wat minder opvallende ‘belletje’ van de pimpelmees. Maar let ook op de heggenmus, die in januari de struiktoppen beklimt voor z’n korte maar o zo aandoenlijke liedje. Ook voor de grote bonte specht start de ‘lente’ vroeg. Zo kun je in december tijdens een wandeling door een met sneeuw bedekt bos of park al de eerste voorjaarsroffels horen.

Al deze zangvogels zijn nog niet aan broeden toe. Het uitkomen van de eitjes stemmen ze veelal af op de rupsenpiek in mei. Dan is er voer genoeg. Maar ze hebben vast en zeker al één of enkele nestplekken in gedachten. En stilaan moet die plek worden opgeëist en verdedigd. Ook het verleiden van een vrouwtje kan niet vroeg genoeg beginnen. Een opvallende januarizanger is de zanglijster. Een beperkt deel van onze zanglijsters blijft ’s winters in ons land, en geleidelijk komen ook de vogels die wat zuidelijker hebben overwinterd nu terug op hun post. Vaak hoor je de  zanglijster eerder dan die andere virtuoos, de merel. Die begint ons meestal vanaf februari te wekken met z’n heerlijke zang en reikt ons het vroege voorjaar aan.

Bruidskostuum

Zo kun je rond huis en in de tuin al heel wat lentegevoel bij elkaar sprokkelen. En beslist niet alleen door te luisteren. Volg in deze tijd eens de wonderlijke veranderingen bij de spreeuw. Al in december gaat bij de eerste spreeuwen de winterjas uit. Langzaam maar zeker verdwijnen de opvallend witte ‘sneeuwvlokjes’ op de zwarte borst. De donkere snavel kleurt aan de basis al wat geel. Er volgt een metamorfose die zo rond maart voltooid is. Dan zien we de spreeuw in een fleurig bruidskostuum. Dat is van een onbeschrijfelijke schoonheid. Als de voorjaarszon de vogel goed uitlicht, zie je de prachtigste kleuren groen en purper, in allerlei schakeringen. De eigenwijze snavel, waar inmiddels de meest bijzondere klanken uit komen, is dan geheel citroengeel met bij mannetjes een blauwe en vrouwtjes een roze basis.

Ook een winterwandeling in het buitengebied kan vele vleugjes lente opleveren. Aalscholvers bijvoorbeeld zijn vroege broeders die al flink met takken in de weer zijn voor de nestbouw. Ze kleuren nu op hun mooist. De wangen en dijen zijn wit bevederd en de kruin en nek van zilverwitte manen voorzien. Voert het wandelpad door een weiland, dan bezorgen speelse buitelingen van de kievit ons een vroeg voorjaarsgevoel. Het eerste kievitsei kan al eind februari worden gevonden. Vanaf ongeveer 1950 leggen kieviten steeds vroeger eieren, en dat loopt synchroon met een oplopende gemiddelde dagtemperatuur in februari-maart van 4 ˚C naar bijna 6 ˚C. Stilaan laat ook de grutto zich weer zien en horen. In de loop van februari keren de eerste groepjes terug. Ze houden zich vooral op in plasdrasgebieden en verkennen soms van daaruit alvast waar ze straks gaan nestelen. Voor de dodaars kan het voorjaar niet snel genoeg aanbreken. Al vroeg kriebelt de lente in het kleine futenlijf. Trek er op een mooie februaridag op uit, naar moeras of plas. Spits de oren en luister of je ergens gehinnik hoort. Dat zijn de eerste dodaarzen op vrijerspad.

Vriezen

Sommige vogels zijn wel erg optimistisch en hebben in februari zelfs al jongen. Een wilde eend in de vijver van het stadspark bijvoorbeeld, of een paartje nijlganzen. Voor hen is het te hopen dat het niet meer gaat vriezen. Ook al zijn er nog lang geen zwaluwen en keert de spotvogel pas in mei terug uit tropisch Afrika, er hangt in deze tijd zeker al voorjaar in de lucht. Geniet ervan en laat de lente dit keer héél lang duren.

Tekst: Vogelbescherming Nederland
Foto's: Hille de Bruin (leadfoto: bosuilen); Rob Kempers; Peter van Graafeiland; Wil Leurs, Agami