Team Slak vindt invasieve landplatworm op Bonaire

Begin 2023 is er vanuit STINAPA en Naturalis een groot onderzoek geweest naar ongewervelden op het eiland Bonaire, een tot nu toe onderbelichte groep. Sylvia van Leeuwen, slakkendeskundige van Naturalis, deed met Team Slak twee weken veldwerk op verschillende locaties. Dat was heel succesvol: er kunnen twintig nieuwe soorten worden toegevoegd voor dit eiland.

Slakken houden van vochtige, donkere plekken, en als je daar aan het zoeken bent, kom je natuurlijk ook allerlei andere beestjes tegen, zoals wormen en pissebedden. “Meestal laat je die links liggen”, vertelt Sylvia, “maar ik werd getriggered door een redelijk grote, donkere, platte worm, die ik nog niet eerder gezien had en die zeker geen regenworm was. Er ging een belletje rinkelen: dit moest een landplatworm zijn. Ik heb hem gefotografeerd en verzameld, zodat landplatworm-taxonoom Sytske de Waart van Naturalis hem kon identificeren.” Sytske bevestigde de determinatie: het bleek helaas om de invasieve Nieuw-Guineese landplatworm (Platydemus manokwari) te gaan.

Een te effectief roofdier

Helaas, want hij wordt door de IUCN tot de honderd schadelijkste invasieve exoten ter wereld gerekend. Het is een effectief roofdier dat een ernstige bedreiging kan vormen voor inheemse landslakken. De landplatwormen volgen het slijmspoor van slakken, glijden over de schaal en het lichaam en komen de slak binnen via de ademhalingsopening waar ze zich tegoed doen aan de inwendige organen. De Nieuw-Guineese landplatworm kan zelfs prooien groter dan hemzelf aan als ze met veel zijn. Uit experimenten is gebleken dat de landplatworm niet alleen slakken eet die op de grond leven, maar ook slakken op boomstammen. En daar is hij bijzonder effectief in. “Landplatwormen zijn vleeseters, en de meeste soorten eten kleine bodemdieren als slakken en regenwormen”, vertelt Sytske de Waart, “daar is deze dus niet anders in. We weten echter uit het verleden dat het flink mis kan gaan als hij als exoot op een eiland belandt. In de jaren 60 dacht men dat het een goed idee was om de Nieuw-Guineese landplatworm in te zetten als biologische bestrijder van de Afrikaanse reuzenslak op een aantal eilanden in de Stille Oceaan. Dat deed hij heel effectief, en daarna waren de inheemse slakken aan de beurt. Deze introducties worden beschouwd als een belangrijke oorzaak voor het uitsterven van inheemse landslakken op verschillende eilanden in de Stille Oceaan.” Sylvia vult aan: “Onder de landslakken behoren eiland-endemen tot de meest kwetsbare groep. Ook de landslakkenfauna van Bonaire bestaat voor een belangrijk deel uit eiland-endemen. Acht van de 31 (onder-)soorten landslakken die nu van Bonaire bekend zijn, komen alleen daar voor en één soort komt alleen op Bonaire en Curaçao voor, en verder nergens anders ter wereld. Dat maakt het voortbestaan van deze soorten extra kwetsbaar.“

Maatregelen zijn nodig

De introductie van de Nieuw-Guineese landplatworm kan dus een ernstig risico vormen voor het behoud van de unieke landslakkenfauna van Bonaire. En niet alleen die van Bonaire, ook op enkele andere Caribische eilanden zijn ze al aangetroffen. Hoe ze daar komen? Landplatwormen liften mee met de internationale potplantenhandel. Daarop duidt ook de locatie waar Sylvia ze gevonden heeft: in en rond twee tuincentra. De tuinplanten op Bonaire worden overwegend geïmporteerd uit Florida en Dominica. In Florida komt de Nieuw-Guineese landplatworm ook voor, dus deze route ligt voor de hand. In het Washington Slagbaai National Park is de Nieuw-Guineese landplatworm gelukkig nog niet aangetroffen.

Om verdere verspreiding te voorkomen, zouden de aanwezige populaties van deze landplatworm bestreden moeten worden op Bonaire. “Raak de platwormen echter niet met blote handen aan”, waarschuwt Sylvia. “Deze landplatworm kan drager zijn van een longworm van ratten (Angiostrongylus cantonensis) die bij mensen encefalitis of meningitis (hersenvliesontsteking) kan veroorzaken.” Maar voorkomen dat de platwormen het eiland bereiken, is natuurlijk beter dan al aanwezige populaties bestrijden. “Wij raden aan om meer preventieve maatregelen te nemen om de introductie van exoten via potplanten op Bonaire tegen te gaan”, aldus Sylvia en Sytske. “En we roepen verder iedereen op om vondsten van landplatwormen te melden, bijvoorbeeld via Observation.org. Op die manier kunnen we de verspreiding in de gaten houden.”

Tekst: Sytske de Waart & Sylvia van Leeuwen, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Sylvia van Leeuwen; Shinji Sugiura; Tello Neckheim