Vale gierzwaluw steeds vaker gezien in Nederland

Onze gierzwaluw (Apus apus) is een echte zomervogel. Een bekende broedvogel van steden en dorpen, die we in juli en augustus al uitzwaaien. Zien we er nog eentje in september, dan is dat een kreet van verrukking waard. In het Middellandse Zeegebied broedt een sterk gelijkende, nauwverwante soort. De vale gierzwaluw, Apus pallidus luidt zijn wetenschappelijke naam. Hij broedt in rotsspleten in kliffen aan de kust, maar ook in menselijke bouwwerken, bijvoorbeeld in de beroemde kathedraal van Sevilla.

Vooral aan de kust

Nog maar kort geleden was de vale gierzwaluw zeer zeldzaam: pas op 20 en 21 oktober 2006 werd de eerste voor Nederland waargenomen en gefotografeerd, op Vlieland. Na 2006 werden steeds meer vale gierzwaluwen gezien. Vooral de laatste jaren stijgt het aantal waarnemingen snel. In 2022 was het hek van de dam en was er sprake van een ware invasie van vale gierzwaluwen. Er werden er meer dan honderd geteld en vogelaars konden zich vergapen aan soms meerdere vale gierzwaluwen bij elkaar, vooral aan de kust en op de Wadden.

Ook de afgelopen weken werden meerdere vale gierzwaluwen gezien. Na een waarneming op 14 oktober in het Dwingelderveld (Drenthe) nam het aantal waarnemingen snel toe, tot de eerste piek op 21 oktober. Op Texel werden er die dag zeker vijf, misschien zes gezien, waaronder drie bij elkaar. Ook elders in ons land zagen vogelaars vale gierzwaluwen langsvliegen, vooral aan de kust. Afgelopen weekend was het weer bingo, vooral op 28 oktober, onder meer op de Wadden en in Zeeland. Op die dag genoot ik zelf van twee exemplaren die in de luwte van de vuurtoren op Texel nog het een na het andere insect wisten te vangen en tot op minder dan een meter voorbij scheerden.

Herkenning

Dat de vale gierzwaluw zoveel vaker wordt gezien, komt in elk geval omdat hij tegenwoordig wordt herkend. De kenmerken zijn subtiel en alleen ervaren vogelaars merken de verschillen met de gierzwaluw in het veld op. De vale gierzwaluw is duidelijk over het hele lichaam lichterbruin en bleker (‘valer’) dan de gierzwaluw, met minder wit op de kop en de vleugelboeg. Hij heeft een wat bredere kop, een tikje forsere snavel en minder spitse, iets bredere vleugels. Het oog is omzoomd door een donkere vlek, die afsteekt in de verder eenvormig gekleurde kop. In vergelijking met gierzwaluwen vliegt hij wat trager en minder driest. Omdat tegenwoordig veel vogelaars snelle digitale camera’s bij zich dragen, geven foto’s van gierzwaluwen in deze tijd vaak uitsluitsel over de soort.

Vale gierzwaluw veel langer in Europa

Vroeger werden gierzwaluwen die nog laat in de herfst werden gezien, afgedaan als ‘gewone’ gierzwaluw. Nu blijken deze late gierzwaluwen vrijwel altijd vale gierzwaluwen te zijn. De gewone gierzwaluw is extreem zeldzaam in oktober en november. Hij komt in april-mei, broedt maar éénmaal per seizoen en verdwijnt al in de zomer richting Afrika. Een belangrijk verschil met de vale: die komt al in maart en april aan in Europa, broedt vaak tweemaal per seizoen en trekt pas weg in oktober en november.

Komt mee met zuidenwind

De vale gierzwaluwen duiken bij ons dus precies op in de tijd dat de najaarstrek van de soort plaatsvindt, van half oktober-half november. En altijd met een stroming van warme, zuidelijke wind recht uit het broedgebied. Op grond van de vele goede foto’s, blijkt het om jonge vogels te gaan. Bij veel soorten vogels trekken juist de jongen na het uitvliegen weg in allerlei richtingen. Ornithologen noemen dit ‘dispersie’. Ze verkennen als het ware de wijde wereld. Op deze manier worden ook nieuwe broedgebieden gekoloniseerd.

Broedgebied uitgebreid

Toch werden er in het verleden niet zoveel ‘gierzwaluwen’ in oktober gezien als tegenwoordig. Een andere oorzaak voor de toename van de waarnemingen kan een werkelijke toename zijn. De vale gierzwaluw heeft namelijk zijn broedgebied in zowel Portugal, Spanje als wel in Italië en de Balkan fors uitgebreid naar het noorden. Vermoedelijk komen de vale gierzwaluwen die bij ons worden gezien uit Spanje, waar een grote populatie huist.

Bovendien treden er in Nederland vaker dan vroeger perioden met warme, zuidelijke winden in oktober op, als gevolg van de klimaatverandering. Het is dan ook te verwachten dat we nog veel meer vale gierzwaluwen zullen zien de komende jaren. Ook de komende weken kunnen ze nog opduiken. Kijk daarvoor op websites als Waarneming.nl en Dutchbirding.nl.

Tekst en foto's: Ruud van Beusekom, Vogelbescherming Nederland