Libellentrends op verschillende schaalniveaus

Om van waarnemingen naar trends en uiteindelijk inzicht in de veranderingen in de leefgebieden te komen, is nog niet eenvoudig. Op dinsdag 8 november 2023 verdedigt Tim Termaat zijn proefschrift waarin hij een methode beschrijft hoe je met losse waarnemingen die niet gestandaardiseerd verzameld zijn, toch trends kunt berekenen. Hierbij moet gecorrigeerd worden voor de verandering in waarnemersinspanning. Dit kan door daglijstjes te vergelijken en trefkansen van soorten te berekenen in zogenaamde occupancy-modellen. De uitkomst van deze modellen is vergeleken met verandering in aan- of afwezigheid in de gestandaardiseerde tellingen van het Meetprogramma Libellen, en komt heel goed overeen. Op deze manier kunnen dus verspreidingstrends berekend worden. Aantalstrends kunnen alleen met de gestandaardiseerde tellingen bepaald worden.

Met deze methode zijn verspreidingstrends voor alle Nederlandse libellensoorten bepaald en zien we herstel over de groep als geheel maar vooral bij de warmteminnende soorten en soorten van stromend water. De positieve trends zijn aan het afvlakken en de kritische soorten van vennen en hoogvenen hebben het moeilijk.

Door dit voor een groot aantal Europese landen te doen, kan er ook op Europese schaal gekeken worden wat de veranderingen in de libellenfauna drijft. Hierbij is voor elke soort de temperatuurvoorkeur berekend. Libellengemeenschappen blijken te veranderen en krijgen gemiddeld een hogere temperatuurvoorkeur. Libellen schuiven dus mee met het klimaat maar hoewel het een van de meest mobiele diergroepen is, blijven ze achter bij de klimaatverandering.

Voor de bescherming van libellensoorten is het van belang dat je weet wat lokaal de belangrijkste knelpunten zijn. Voor de speerwaterjuffer is in detail gekeken naar de redenen waardoor veel populaties verdwenen zijn. Aanvankelijk was veranderend landgebruik het grootste probleem, vanaf ongeveer 1950 lijkt de depositie van zwavel en stikstof de boosdoener geweest te zijn, en vanaf 2001 was verzuring minder een probleem maar speelde verschillende dingen een rol. Recent, vanaf 2015, is voor speerwaterjuffer klimaatverandering, en vooral droogte, het grootste probleem. De drukfactoren kunnen dus snel veranderen, in de bescherming moet je daar op inspelen. Libellen reageren snel op veranderingen, zowel in positieve als negatieve zin. We kunnen met de data zoals die in Europa beschikbaar is, trends bepalen. Dit maakt libellen goede indicatoren om te volgen wat er gebeurt in het zoete water in Europa.

Promotie

Tim Termaat zal zijn proefschrift verdedigen op 08 november 2023 in Omnia, Wageningen Campus vanaf 16:00. Hij was tot 2017 projectleider bij De Vlinderstichting en werkt momenteel als ecoloog bij Staatsbosbeheer. Voorafgaand aan de verdediging is er een symposium over libellentrends en waterkwaliteit in Gaia 1 op Wageningen Campus van 13:00 tot 15:00.

Het Landelijk Meetprogramma Libellen wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van LNV en is onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM).

Tekst en foto’s: Roy van Grunsven, De Vlinderstichting
Afbeelding: Tim Termaat