Kwart van de zoetwaterfauna bedreigd met uitsterven

Zoet water is van enorm belang voor de biodiversiteit. Minder dan een procent van het oppervlak van de aarde bestaat uit zoet water, terwijl meer dan tien procent van de biodiversiteit afhankelijk is van zoetwaterbiotopen. Internationaal natuurbeleid was recent vooral gericht op mariene of terrestrische biotopen, en er was weinig aandacht voor de specifieke bedreigingen van zoetwaterbiotopen. Een team van tachtig wetenschappers heeft aan de hand van de Rode Lijst-status van 23.496 soorten vissen, kreeftachtigen en libellen een inschatting gemaakt van de bedreiging van zoetwaterfauna. Uit deze in Nature gepubliceerde analyse bleek dat ongeveer 23 procent van de soorten op wereldschaal bedreigd is, variërend van 30 procent van de kreeftachtigen tot zo’n 16 procent van de libellen. De belangrijkste bedreigingen zijn watervervuiling (54% van de bedreigde soorten), aanleg van dammen (39%), habitatvernietiging door bijvoorbeeld ontbossing of agro-industrie (27%) en invasieve soorten of ziekten (28%). 

Welke gebieden

Het onderzoek laat ook zien in welke gebieden zoetwaterfauna het sterkst bedreigd is. De grootste diversiteit aan zoetwatervissen, -kreeftachtigen en libellen komt voor in de tropen. De gebieden met het grootste aantal bedreigde soorten liggen echter vaak buiten de tropen. De Middellandse Zeeregio van Europa, Turkije en de Levant huisvest een opvallend hoog aantal bedreigde soorten. De hoge diversiteit, het relatief kleine oppervlak zoetwaterbiotopen en de hoge vraag naar water voor huishoudelijk en agrarisch gebruik is daar debet aan. 

Maar liefst 23 procent van de 23.496 soorten is geclassificeerd als ‘Data Deficient’. Van deze soorten is zo weinig informatie beschikbaar, dat we niet kunnen inschatten of ze bedreigd zijn. De meeste van deze soorten komen voor in gebieden als de Amazone, Madagascar en Indonesië – tropische gebieden met een hoge, maar slecht onderzochte biodiversiteit. “Naturalis heeft een belangrijke taak bij het wegwerken van deze kennislacunes”, vertelt Vincent Kalkman, entomoloog bij Naturalis en een van de auteurs van het artikel. 

Digitaliseren

Het gaat daarbij om het ontsluiten van gegevens uit de collectie, het uitvoeren van veldwerk en het beschikbaar maken van de kennis die nodig is om soorten te herkennen. “Zo zijn we momenteel bezig met het digitaliseren van alle libellen van de Filipijnen uit de collectie van Naturalis. Met deze data kunnen we beter inschatten welke soorten op de Filipijnse eilanden bedreigd zijn en bescherming nodig hebben.”

Bij het selecteren van te beschermen gebieden wordt er vaak gebruik gemaakt van gegevens van vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen. Daarbij wordt aangenomen dat bescherming van die groepen ook leidt tot afdoende bescherming van andere diergroepen. Uit analyse bleek dat gebieden met een hoge diversiteit aan soorten van deze vier groepen inderdaad ook een hoge diversiteit aan zoetwaterfauna hebben. Wel bleek dat zoetwatersoorten met een klein verspreidingsgebied, soorten die dus afhankelijk zijn van een bijzonder en zeldzaam biotoop, juist vaak voorkomen buiten deze soortenrijke gebieden. Internationaal natuurbeleid dat zich alleen richt op vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen is dus niet afdoende voor een goede bescherming van zoetwaterdiversiteit. 

Meer informatie

• Het volledige artikel staat in het vakblad Nature: One-quarter of freshwater fauna threatened with extinction.

Tekst: Vincent Kalkman, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Vincent Kalkman (leadfoto: zoetwaterhabitat in Suriname); Tim Termaat
Figuur: Sayer et al.