Abrikoos en Zuurstok blijken één soort zakpijp

In oktober 2018 verschenen twee natuurberichten over nieuw waargenomen zakpijpen in de Nederlandse wateren. De ene, een abrikooskleurige soort, werd aanvankelijk op naam gebracht als Polycarpa scuba. Voor een andere, die bij de in- en uitstroomopening zuurstokachtige (candycane) strepen heeft, was op het moment van publicatie nog geen wetenschappelijke naam bekend. Inmiddels, jaren later, is de identiteit van beide bekend. DNA-onderzoek was daarbij doorslaggevend.

Zuurstokabrikoos: twee in één

Uit het DNA-onderzoek kwam naar voren dat het in het eerste geval toch niet ging om Polycarpa scuba, maar om een zeer sterk gelijkende soort uit hetzelfde genus, namelijk om Polycarpa tenera. Opvallend genoeg bleek ook de zakpijp die in de wandelgangen sinds het Nature Today-artikel 'zuurstok-abrikoos' genoemd werd, tot deze zelfde soort te behoren. Ergens wel logisch, ze waren immers min of meer tegelijk in ons land 'opgedoken'. Letterlijk, door duikers van het Monitoringproject Onderwater Oever (MOO).

Zakpijpen

De naam zakpijp komt van een oude naam voor het muziekinstrument doedelzak. Zakpijpen onder water zijn zacht aanvoelende, primitief uitziende organismen. Ze bestaan in feite uit een zak waaruit twee pijpjes (sifonen) steken. Eén is de instroomopening, de andere de uitstroomopening. Door de vaak wat grotere instroomopening wordt water naar binnen gezogen waaruit voedsel wordt gefilterd. Gefilterd water en ongebruikte voedselresten komen weer naar buiten door de uitstroomopening. Er zijn in Nederland de afgelopen decennia diverse exotische zakpijpen bij gekomen. De zakpijpen die tot 2018 uit onze zoute wateren bekend waren staan afgebeeld op deze deze poster (pdf; 7,1 MB). Hierop ontbreken later ontdekte soorten, waaronder de beide vormen van Polycarpa tenera.

Nederlandse naam

Tja, is het nou de Abrikooszakpijp dan wel Zee-abrikoos of de Zuurstokzakpijp? Wij stellen voor het op het eerste te houden. Niet alle exemplaren hebben immers candy-cane strepen? En waar dat wel het geval is kun je desgewenst ook spreken van de 'zuurstokvorm van de Abrikooszakpijp'. Zo blijven beide namen bestaan en is zuurstok als aanduiding voor deze op een doedelzak lijkende zakpijp tenminste niet voor jandoedel bedacht.

Tekst Adriaan Gmelig Meyling en Rykel de Bruyne, Stichting ANEMOON
Foto's: Marianne Ligthart (leadfoto: links: Abrikooszakpijp; rechts: 'zuurstokvorm' van de Abrikooszakpijp); Marion Haarsma. 

Met dank aan Arjan Gittenberger voor informatie uit het DNA-onderzoek (Onderzoeksbureau GiMaRIS)