Nieuwe oude aap uit Turkije werpt nieuw licht op onze verre voorouders

Een nieuwe fossiele aap van 8,7 miljoen jaar oud zet de gevestigde ideeën over de oorsprong van de Afrikaanse apen en de mens in een nieuw daglicht. Dat is de conclusie van onderzoek dat deze week verscheen in Communications Biology. Het werk is verricht door een internationaal team onder leiding van Turkse en Canadese onderzoekers, waaraan ook wetenschappers van Naturalis hebben bijgedragen.

Dit nieuwe onderzoek suggereert dat mensachtigen niet alleen in het westen en midden van Europa zijn ontstaan, maar daar ook ruim vijf miljoen jaar verder geëvolueerd zijn, en zich naar het oosten verspreid hebben voordat ze zich uiteindelijk naar Afrika verspreidden, waarschijnlijk als gevolg van veranderende omgevingen en afnemende bossen.

Stamboom

De nieuw beschreven soort – Anadoluvius turkae, afkomstig uit de vindplaats Çorakyerler, in de Turkse provincie Çankırı – maakt deel uit van de evolutionaire stamboom waaruit chimpansees, bonobo's, gorilla's en mensen voortkwamen. Die eerste drie soorten komen tegenwoordig alleen voor in Afrika, net als de vroegst bekende mensen, maar de verre voorouders van beide kwamen uit Europa en het oostelijke Middellandse Zee-gebied.

De nieuwe fossielen zijn hiervan de best bewaarde exemplaren, en leveren het sterkste bewijs tot nu toe dat de groep ontstond in Europa en zich later verspreidde naar Afrika. Anadoluvius uit Turkije en andere inmiddels uitgestorven apen uit Griekenland en Bulgarije vormen samen een groep die qua anatomie het dichtst in de buurt komt van de vroegst bekende mensachtige. Deze vondst werpt dus ook licht op onze eigen afkomst: overblijfselen van vroege mensachtigen zijn overvloedig aanwezig in Europa en Anatolië, maar ze zijn volledig afwezig in Afrika tot de eerste mensachtigen daar ongeveer 7 miljoen jaar geleden verschijnen, bijna 2 miljoen jaar nadat Anadoluvius in Turkije rondliep.

Omgeving

Anadoluvius leefde volgens de huidige inzichten in een droge, bosachtige omgeving en bracht waarschijnlijk veel tijd door op de grond. Naturalis-promovendus Yanell Braumuller gaat de komende jaren onderzoeken hoe die omgeving er precies uit moet hebben gezien. Hij is erg enthousiast over de gevonden schedels: "Dit zijn heel belangrijke vondsten. Dit werk legt opnieuw nadruk op de grote diversiteit aan mensapen in Europa, en geeft daarmee dus ook aan dat er in die miljoenen jaren flink wat mensaap-evolutie heeft plaatsgevonden in Europa. We weten van chimpansees en gorilla’s dat ze van bos houden, maar deze dieren hadden een gebit dat meer op dat van onze vroege Afrikaanse voorouders leek. Als we meer weten over hun leefomstandigheden, leren we ook meer over de soort zelf en of die inderdaad in Afrika belandde."

Meer informatie

• De wetenschappelijke publicatie: A new ape from Türkiye and the radiation of late Miocene hominines.

Tekst: University of Toronto en Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Ayla Sevim-Erol en collega's; Naturalis Biodiversity Center