Tweede Kamer wil garantie dat ‘gehaktmolen van IJmuiden’ volledig visveilig wordt

Nieuwe dodelijke superpomp doodt vis op grootschalige wijze

Gemaal IJmuiden is het grootste van Europa en bedient een groot deel van West-Nederland. Ten behoeve van het waterpeil pompt het enorme hoeveelheden water van het Noordzeekanaal naar de Noordzee. Sinds 2008 is bekend dat de huidige pompen (zes in totaal) zeer schadelijk zijn. Het gemaal doodt naar schatting jaarlijks tienduizend volwassen palingen direct, oplopend tot het dubbele aantal als gevolg van verwondingen. In gewicht komt dit neer op jaarlijks tien ton dode paling.

Recent bestelde Rijkswaterstaat een nieuwe ‘superpomp’ als vervanging voor een defect exemplaar; identiek en net zo schadelijk als de huidige pompen. In een schriftelijke reactie (pdf: 974 KB) op vragen van RAVON (pdf: 356 KB) gaf Rijkswaterstaat aan dat visveiligheid bij deze renovatie nog onzeker is en nader wordt bekeken. Ook de minister gaf recent in beantwoording van Kamervragen visveiligheid weer als een ‘streven’. Dit maakte een positieve uitkomst onzeker.

Motie Van Esch c.s. voor een visvriendelijk gemaal krijgt meerderheid Kamer

Op 6 juli jl. dienden kamerleden Van Esch (PvdD), Wassenberg (PvdD), De Groot (D66), Grinwis (CU), Bromet (GL), Minhas (VVD), Krul (CDA) en Madlener (PVV) daarom een motie in om te 'garanderen dat het gemaal IJmuiden bij de eerstvolgende renovatie volledig visvriendelijk wordt gemaakt.' De motie werd aangenomen.

Situatie voor de paling is penibel

De toestand van de paling is de afgelopen twintig jaar kritiek. Deze iconische soort wordt als larf geboren in de Sargassozee, zwemt zesduizend kilometer naar Europa om op te groeien en keert na circa vijftien jaar terug om zich voort te planten. Palingen lopen op hun route vaak vast (pdf: 12,7 MB) door gemalen, stuwen, dammen, sluizen en waterkrachtcentrales. Mede daardoor is de populatie met circa negentig procent afgenomen en heeft de paling nu de status ‘ernstig bedreigd’.

Sinds de Europese Aalverordening (2007) moeten landen meer doen om de paling te laten herstellen. Recent rapporteerde ICES opnieuw dat er meer inzet nodig is. Eén van de belangrijkste maatregelen die wordt genoemd is het toegankelijk en veilig maken van migratieroutes.

Visvriendelijke oplossingen zijn de norm

Het Europees en Nederlands beleid is gericht op het weer mogelijk maken van ‘vismigratie’. Hiervoor zijn onder andere afspraken gemaakt onder de Europese Aalverordening, de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Beneluxbeschikking Vismigratie. Nederlandse waterbeheerders moeten sinds 2009 de grootste knelpunten veilig maken voor aal; Gemaal IJmuiden prijkt in de lijsten bovenaan.

Het aanleggen van vispassages en installatie van visveilige pompen is tegenwoordig bij waterschappen de standaard. Dit is in 2021 nog eens bekrachtigd door twee aangenomen moties (motie 1; motie 2) in de Tweede Kamer. Hierin is gesteld dat bij renovatie van onder andere gemalen en sluizen gekeken moet worden naar de vismigratiemogelijkheden. Ook wil een grote meerderheid een versnelde aanpak van de belangrijkste vismigratieknelpunten.

Stap in de goede richting naar wet visveiligheid

Martijn Schiphouwer van RAVON onderstreept de brede zorg die er heerst: "Waterbeheerders, vissers en onderzoeksorganisaties hebben in het achterland veel maatregelen bedacht en genomen om meer schieraal uit te laten trekken. De hoge sterfte door het gemaal IJmuiden doet veel inspanningen teniet. Het proces rond de renovatie van IJmuiden wordt vanwege het grote belang voor aal door vele organisaties nauwlettend gevolgd. Er is daarbij brede zorg over de huidige gang van zaken."

Schiphouwer geeft aan welke actie er volgens RAVON nodig is: "Deze motie is een stap in de goede richting naar een wet die visveiligheid borgt bij aanleg en renovatie van gemalen aan- en tussen KRW-wateren van Nederland. Visveiligheid, met als norm minder dan tien procent sterfte bij een pomp, moet een harde eis worden, uiteraard naast veiligheid en duurzaamheid."

Tekst: Martijn Schiphouwer & Jeroen van Riet, RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland)
Foto's: Rijkswaterstaat; Jelger Herder, RAVON