Massale voortplanting zadellibel in Nederland en België

Zadellibellen (Anax ephippiger) zijn uitstekende vliegers en zijn vrij algemeen in de droge streken van Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Daar planten ze zich voort in droogvallende plassen of in tijdelijke plasjes die ontstaan na de geringe regenval. Omdat de habitat maar kort beschikbaar is, verloopt de larvale ontwikkeling vrij snel en trekken ze in de regel weg van hun voortplantingsbiotoop, waarbij ze zeer grote afstanden kunnen afleggen en waarbij ze ook ’s nachts vliegen. De levensduur van een imago (volwassen insect, red.) bedraagt al snel vele maanden waarbij ze zelfs een jaar oud kunnen worden. De laatste tien jaar wordt de zadellibel elk jaar in ons land gezien en dat zijn meestal waarnemingen van volwassen dieren in de kustregio.

In juni 2019 werd op tientallen locaties ei-afzet van de zadellibel in tandems gezien. In totaal werden 49 locaties in Nederland en België onderzocht op de aanwezigheid van de zadellibel. Op zeven locaties werden in augustus in totaal ongeveer tweeduizend verse imago’s en larvenhuidjes van de soort waargenomen (een locatie in België en zes locaties in Nederland). Het stadspark in Antwerpen en de Millingerwaard bij Nijmegen zijn het best onderzocht en hier werden de meeste waarnemingen gedaan. Het is gebleken dat de larven van de zadellibel in onze regio zich slechts in ongeveer tachtig dagen hebben ontwikkeld tot volwassen dieren. De zeer hoge temperaturen en lange droogteperiode tijdens de zomer van 2019 hebben aan de snelle ontwikkeling van de larven bijgedragen. Dit resulteerde in vele plassen die grotendeels tot volledig droogvielen. Op die locaties die nog water bevatten, leidde dit tot vrij hoge watertemperaturen en bijgaande explosieve groei van zoöplankton, het stapelvoedsel voor de larven, wat zorgde voor een snelle groei.

De voortplantingsbiotoop betrof vooral gedeeltelijk droogvallende wateren. Die locaties bevonden zich zowel in stedelijk gebied als in de duinen, in een riviervalleisysteem en in een ven op de heide. Het uitsluipen van de larven vond vooral ’s nachts plaats waarbij de pas uitgeslopen dieren in een zeer korte tijdspanne van ongeveer tien minuten, net voor zonsopgang, van het voortplantingswater wegvlogen.

Voortplanting in onze regio zal ook in de nabije toekomst beperkt blijven tot zadellibellen die hier in de voorzomer aankomen en – mits het een uitzonderlijke warme en droge zomer is – hier een kans hebben om zich in een paar maanden succesvol voort te planten.

Meer informatie

• Artikel Massale voortplanting van de Zadellibel (Anax ephippiger) in België en Nederland in de zomer van 2019 (pdf; 2 MB).
• Artikel Ei-afzet en voortplanting van de Zadellibel (Anax ephippiger) in de regio Nijmegen in 2019 (pdf; 1 MB).

Tekst: René Manger, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto's: René Manger
Kaartjes: NDFF