Niet elke Phyllanthus is een Phyllantus, ontdekte Roderick Bouman tijdens zijn PhD

"Ze bloeien nou nooit als ik een rondleiding aan iemand geef", zegt Roderick, wijzend naar twee struiken in de tropische kas van de Hortus botanicus, "en de bloemen zijn juist zo mooi." Terwijl we door verschillende kassen lopen, wijst Roderick naar bomen, struiken, kruiden en zelfs waterplanten die allemaal onderdeel uitmaken van het onderwerp van zijn PhD: het plantengeslacht Phyllanthus. Dit geeft aan hoe divers en ingewikkeld dit plantengeslacht is. Daar komt nog bij dat in de 19e eeuw ongeveer tien groepen zijn samengevoegd onder het geslacht Phyllanthus, waardoor er meer dan achthonderd soorten planten onder vielen.

Phyllanthus beslaat een diverse groep planten die voorkomt in tropische en subtropische regio’s. "Het merendeel zijn struiken, met extreem kleine bloemen. Ze zijn prachtig onder een macrolens, de meeste zijn namelijk maar drie millimeter breed." De opbouw van de bloemen was uiteindelijk de reden dat een onderzoeker rond 1860 besloot verschillende groepen te verenigen binnen één geslacht.

DNA-onderzoek

Een grove studie uit 2006 had met DNA-onderzoek een stamboom opgesteld van iets minder dan tien procent van de groep. Hieruit bleek dat Phyllanthus was vermengd met enkele andere groepen, waaronder het geslacht Breynia. Phyllanthus was dus iets gecompliceerder dan eerst werd gedacht, en er moest iets gebeuren aan de classificatie ervan. Uiteindelijk leidde dit onderzoek tot het doel van Rodericks PhD: deze stamboom ontwarren. "Aan mij de taak om hieraan verder te werken en deze dataset uit te breiden."

Tijdens zijn PhD ging Roderick op zoek naar een classificatie die wel passend was, voor zowel de morfologie als de genetica van de planten. Dat betekende heel veel tijd in het lab voor DNA-onderzoek om de stamboom uit te breiden. Hiervoor gebruikte hij vers materiaal uit verschillende botanische tuinen en de gedroogde herbariumcollecties van Naturalis. "Herbariumcollecties zoals die van Naturalis zijn heel waardevol omdat je hier DNA uit kunt halen, het is alleen een stuk lastiger dan bij levend materiaal. Daarom heb ik ook veel materiaal aangevraagd via het netwerk van botanische tuinen."

China

Een deel van het materiaal dat hij heeft gebruikt voor DNA-onderzoek, heeft hij ook zelf verzameld op veldwerk. Helaas gaat niet altijd alles zoals gepland. Zo is hij twee maanden op veldwerk geweest in China, op zoek naar een specifieke subgroep van Phyllanthus. "Deze hebben we niet gevonden. De collecties en locatiegegevens zijn meestal heel oud en verwijzen vaak alleen maar naar een provincie. Met provincies die groter zijn dan heel Nederland, geeft dat nog steeds een vrij groot zoekgebied", vertelt hij lachend. 

Ondanks dat niet alle ingeslagen wegen leidden tot de gewenste uitkomst, was er nog steeds ruimschoots genoeg materiaal om te publiceren en zijn promotieonderzoek te schrijven. Het promotie'boekje' lijkt qua dikte meer op een encyclopedie dan op een proefschrift. "Het is een raar gevoel dat het nu af is, dit boekje is bijna een kwart van mijn leven", mijmert Roderick.

Ophelderen

Door DNA-onderzoek aan ongeveer 250 van de meer dan 800 soorten die volgens de originele classificatie behoorden tot het geslacht Phyllanthus, heeft Roderick de stamboom uiteindelijk kunnen ophelderen. Er zijn negen geslachten afgesplitst waardoor het herziene Phyllanthusgeslacht nog maar ongeveer 200 soorten omvat. "Veel van de geslachten die in de 19e eeuw met Phyllanthus zijn vermengd, hebben we nu weer tot leven gewekt." Maar het werk aan het geslacht gaat onophoudelijk door. Zowel Roderick als een nieuwe PhD student bij Naturalis werken verder aan Phyllanthus en de nieuwe groepen.

Meer informatie

• Roderick Bouman is dinsdag 6 december gepromoveerd aan de Universiteit Leiden op het proefschrift 'Disentangling a complex genus: systematics, biogeography and bioactivity of the genus Phyllanthus L. and related genera of tribe Phyllantheae (Phyllanthaceae).' Het proefschrift is hier vrijwel geheel te lezen. 

Tekst: Lisa de Vries, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Roderick Bouman, Naturalis Biodiversity Center & Hortus Botanicus Leiden