Unieke beelden uitkomst eikenprocessievlinders uit grondnesten

In ruim twee jaar van ei tot vlinder

Eerder meldden we al dat eikenprocessierupsen in de grond kunnen kruipen en daar langere tijd kunnen verblijven voordat ze als rups of vlinder weer uit de grond komen. We hebben ook de ontwikkeling van eikenprocessierupsen die in 2020 vanuit de bomen de grond in kropen intensief gevolgd. In 2021 kwamen ze als rups even boven de grond waarna ze vervolgens weer in de grond kropen om daar te verpoppen. Vlak voordat de rupsen de grond in gingen zijn enkele groepen gevangen en in kooien gezet om de ontwikkeling verder te volgen. De eerste vlinders kwamen op 1 juli 2022 als vlinder uit de grond. Ze hadden dus achtereenvolgens elf maanden als rups in de grond gezeten. Na een korte tijd boven de grond om te eten, verbleven sommige nog een jaar als pop in de grond.

Hoe komen ze uit de grond ?

In onze observatiekooien hebben we kunnen vaststellen dat de meeste vlinders uit de grond komen tijdens het begin van de schemering en gedurende de nacht. De poppen zitten in een stevige cocon waar de metamorfose plaatsvindt. De vlinders kruipen uit de pop en komen uit de grond. Ze zoeken een plek op waar ze enkele uren zullen verblijven totdat ze vliegklaar zijn. De vleugels zijn nog opgevouwen als ze boven de grond komen. Die moeten nog worden opgepompt met bloedvloeistof (haemolymfe). Tijdens dit proces wordt overtollige bloedvloeistof uitgescheiden. Al tijdens het lopen beginnen ze hun vleugels op te pompen. Dit proces duurt enige uren. Nadat de vleugels zijn opgepompt, moeten deze nog afharden. De vlinders zijn dan nog niet vliegklaar. Het heersende beeld is dat een vlinder na uitkomst op dezelfde plek blijft, maar dit geldt niet voor de vlinders uit grondnesten. Die moeten eerst een plek zoeken.

Unieke beelden van uitkomst

De film is gemaakt in donkere omstandigheden omdat licht het proces ernstig bleek te verstoren. Tijdens filmen met licht stopten de vlinders met het oppompen van hun vleugels en konden daardoor het proces van oppompen en afharden niet voltooien. Daarom is ervoor gekozen om in het donker te filmen zonder het proces te verstoren. Ondanks de matige kwaliteit van de video wordt duidelijk hoe dit in zijn werk gaat. Vlinders uit grondnesten hebben zich aangepast aan de omstandigheden.

Eerder hebben we vlinders gefilmd die op een grasspriet of plantje bezig waren met afharden. En we filmden vlinders die uit de grond kwamen en razendsnel op de stam kropen terwijl ze ook hun vleugels oppompten. Hoe ze precies uit de grond komen was nog niet eerder vastgelegd.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.
Eikenprocessievlinders kruipen uit grondnest en pompen hun vleugels op (Bron: Silvia Hellingman)

We weten nog steeds niet hoeveel grondnesten er in Nederland zijn, noch wanneer vlinders uit de grond komen. We hebben grondnesten in bewaking van rupsen die in 2020 uitkwamen en waarvan de vlinders nog niet zijn uitgevlogen. Deze grondnesten blijven we volgen. Van de dennenprocessierups is bekend dat hij tot negen jaar in verlengde diapauze kan verblijven. Wellicht kan de eikenprocessierups ook langer dan twee jaar in verlengde diapauze gaan. We blijven het volgen.

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies; Arnold van Vliet, Wageningen University; Henry Kuppen, Terra Nostra; Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Joop Spijker, Wageningen Environmental Research, Hidde Hofhuis, Stichting voor Duurzame Ontwikkeling
Foto’s en film: Silvia Hellingman