Herstelt de gaffellibel zich na overstromingen?

Wie een jaar geleden omstreeks eind juli gaffellibellen ging zoeken langs de Roer of de Swalm moest flink zijn best doen. Er waren er wel een paar, maar toch veel minder dan normaal. En dat terwijl 2021 weer een piekjaar zou moeten zijn. De larven van de gaffellibel leven namelijk doorgaans drie jaar onder water voor ze uitsluipen als volwasen libel. Die driejaarlijkse cyclus zie je nog steeds terug sinds de vestiging van de soort in het jaar 2000. Over de cyclus verscheen eerder een kort artikel (pdf: 294 KB).

Hoog water

De verwachtingen voor 2021 waren dus hoog, maar door de overstromingen is daar weinig van terechtgekomen. In juli werden er nauwelijks individuen gezien. Dit kan komen doordat er weinig gaffellibellen waren. Maar het kan ook een waarnemerseffect zijn, omdat het niet mogelijk was om bij de Roer te komen. In augustus werden er wel weer wat waarnemingen gedaan, toen het water enigzins gezakt was en het gebied weer toegankelijk werd. Langs de Swalm kon, ook tijdens het hoogwater, wel gezocht worden. Hier werden ongeveer twee keer zo weinig waarnemingen van de gaffellibel gedaan als in eerdere jaren

Uitsluipen langs steile oevers was voor de libellen direct na de overstromingen niet mogelijk. En in hoeverre er überhaupt uitgeslopen werd in de tijd dat de Roer buiten haar oevers trad weten we niet. Mogelijk hebben de dieren gebruik gemaakt van rechtopstaande structuren in het water, zoals paaltjes, bomen of pijlers van bruggen. Het kan ook zijn dat de meeste larven liever veilig ingegraven bleven zitten in de rivierbodem. Het succes daarvan is nog onbekend. De stroomsnelheid in de Roer en de Swalm vlak na de overstromingen was veel hoger dan normaal. Het zou kunnen dat een aanzienlijk deel van de larven door de stroom is meegevoerd.

Weggespoeld?

Waar die eventuele weggespoelde larven terecht zijn gekomen en of ze het overleefd hebben, weten we niet. Het is dan ook spannend hoe de gaffellibel zich de komende jaren gaat ontwikkelen. De eerste tekenen zijn gelukkig goed. Op 18 juli 2022 zijn over ongeveer tien kilometer lengte 92 gaffellibellen geteld. Misschien hebben de meeste larven inderdaad de overstromingen overleefd door ingegraven in de bodem betere tijden af te wachten. De vraag blijft of de gaffellibel dit jaar tevoorschijn komt op nieuwe plekken. Zijn de larven meegevoerd met de stroom en in de Maas terechtgekomen? Hebben ze een nieuwe plek gevonden om te leven, en sluipen ze dit jaar uit? We weten het niet. In ieder geval is het de moeite waard om langs de Maas stroomafwaarts van Roermond goed op te letten of je een verdwaalde gaffellibel tegenkomt.

Tekst: Gerdien Bos en Roy van Grunsven, De Vlinderstichting
Foto's: Wilma van Holten; Christophe Brochard; Kim Huskens