Natuurherstel door riffen van fruitbomen

Toegegeven, het plaatsen van bomen op zee klinkt vreemd. En als het al kan, waarom zou je het willen? Om dat te begrijpen moeten we volgens Tjeerd Bouma - onderzoeker NIOZ, hoogleraar Universiteit Utrecht en lector bij HZ in Vlissingen - denken aan de tropische riffen. “Iedereen die aan een koraalrif denkt, ziet heel veel vissen voor zich. Eenzelfde beeld zie je rondom scheepswrakken op de Noordzee. Deze voorbeelden tonen hoe belangrijk het is om je als vis goed te kunnen verstoppen voor jagers die je willen opeten”, aldus Bouma.

Maar riffen herstellen, hoe doe je dat? Geïnspireerd door fietstochten in Zuid-Beveland met zijn vele boomgaarden, kwam Bouma op het idee om gekapte laagstamfruitbomen te gebruiken als TreeReef. “In Nederland hebben we ongeveer 100.000 hectare aan boomgaarden. Daarvan wordt jaarlijks zo'n 250 hectare gerooid voor nieuwe aanplant. Deze dode fruitbomen zijn een natuurlijk restproduct, met van zichzelf al een complexe rifstructuur.” Er lagen vroeger ook veel vaker aangespoelde bomen in de Waddenzee. Het idee van Bouma klinkt dus zo gek nog niet.

Een experiment

Maar een idee is natuurlijk nog lang geen experiment. Collega Tjisse van der Heide - onderzoeker aan het NIOZ en hoogleraar bij de Universiteit Groningen - zag gelukkig kansen. “In het project ‘Waddenmozaïek’ zijn we op zoek naar manieren om de onderwaternatuur te versterken. En daar past dit idee perfect in. Vandaar dat we met hulp van het Waddenfonds nu een unieke proef hebben ingezet: een klein TreeReef. Het heeft promovendus Jon Dickson heel wat testen gekost om tot een goed ontwerp te komen, want de dode bomen moeten wel op de zeebodem blijven staan. Maar alles staat nu op zijn plek, en het is superspannend om te zien welke soorten vissen in het TreeReef gaan zwemmen en wat er op de bomen gaat groeien”.

Het concept spreekt aan, daarom is er ook een klein stuk TreeReef in het Grevelingenmeer in Zeeland geplaatst. Minder als experiment, maar vooral om mensen te inspireren. “Naast het opdoen van wetenschappelijke kennis is het belangrijk om mensen te tonen wat riffen kunnen betekenen voor biodiversiteitsherstel”, aldus Van der Heide.

Biodiversiteit versterken

“Hoewel bomen planten op zee heel vreemd klinkt, past deze benadering goed bij ons verleden”, aldus Albert Oost van Staatsbosbeheer. “Vroeger had je veel plekken met boomresten op de bodem, zowel in de Waddenzee en de Zuiderzee, als in de Noordzee. Daarom is dit experiment interessant: kan dit helpen bij de versterking van de onderwaternatuur?”

“Het zou inderdaad een goede manier kunnen zijn om de biodiversiteit en visrijkdom in gebieden als de Noordzee, Waddenzee en Oosterschelde weer te verbeteren. En actieve natuurontwikkeling is cruciaal om gebieden als de Noordzee klaar te maken voor de grote uitdagingen zoals klimaatverandering, enorme oppervlaktes windparken, zandwinning, etcetera”, aldus Gijs van Zonneveld van ARK Natuurontwikkeling, een organisatie die zich actief inzet voor natuurherstel. Dit wordt verder beaamd door Christiaan van Sluis van programma De Rijke Noordzee: “Alleen al het Nederlandse deel van de Noordzee is tweemaal zo groot als het door ons bewoonde NederLAND. Het overgrote deel van de bodem is een zandige vlakte. Nu we beginnen met het aanwijzen van beschermde gebieden zou het heel mooi zijn om daar meteen een aantal TreeReefs te planten. Al is het maar als experiment om te zien wat dat met het onderwaterleven doet.”

Ecologische Noordzeeduikers Karin Didderen en Wouter Lengkeek van Bureau Waardenburg hebben hoge verwachtingen: “Zo’n TreeReef in de Noordzee biedt een schuilplaats aan soorten als hondshaai, kabeljauw, stekelrog, noordzeekrab en noordzeekreeft. Bovendien zullen de bomen functioneren als plekken om eitjes af te zetten voor bedreigde soorten zoals haaien en roggen, of andere bijzondere dieren zoals inktvissen. Daarnaast zal je aangroei zien van anemonen en koudwaterkoralen, en zal het wemelen van soorten zoals steenbolken en naaktslakken.”

Opschaling richting de Noordzee is precies waar onderzoekers Bouma en Van der Heide naartoe willen. “Daar kunnen de afgedankte fruitbomen echt ‘fruits de mer’ worden; riffen vol diversiteit en een waardevolle bron van zeeleven”.

Tekst: Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ)
Foto's: Jon Dickson; Oscar Franken