Pleidooi voor herinvoering van de heg

Kenneth Rijsdijk gaf in de ecologische tuin van het NIOO in Wageningen een gepassioneerde 'hagenpreek' over heggen als voorwaarde voor een 'behaaglijk' landschap voor mens en natuur. Maar onder die woordspelingen zat een serieus onderwerp: heggen laten zien hoe de mens wél goed omgaat met zijn omgeving. Hoe voorkomen we dat ze uit het landschap verdwijnen?

Eeuwenoude bescherming

De geschiedenis van heggen in Nederland gaat ver terug, zoals het woord 'hagenpreek' laat zien. Die term wordt al gebruikt sinds 1619, en verwijst naar de tijd toen protestanten hun geloof stiekem in de open lucht moesten belijden. “Heggen zijn eeuwenoude landschapselementen", benadrukt Rijsdijk. "Ze zorgen voor vergroting van de biodiversiteit, plaagbestrijding en bescherming tegen overstromingen en besmettelijke ziektes. Daarnaast slaan heggen koolstof en water op, gaan ze de verspreiding van ammoniak en pesticiden tegen, en verlagen ze de temperatuur in het landschap."

In Heg, een behaaglijk landschap voor mens en natuur zet Rijsdijk meer dan twintig van die belangrijke functies op een rijtje. Het is het resultaat van drie jaar onderzoek naar de rol en functie van heggen in ons landschap. Daarvoor ging de auteur, die werkt bij het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteemdynamica (IBED) van de UvA, het veld in. Maar hij bestudeerde ook oude kaarten en schilderijen, om te zien hoe het Nederlandse landschap er vroeger uitzag. Heggen waren toen nog overal in landbouwgebieden te vinden. Nu is er van de tweehonderdduizend strekkende kilometer heg minder dan dertig procent over.

Deltaplan biodiversiteitsherstel

Nog steeds worden heggen geruimd. "Dat is een van de redenen waarom het zo slecht gaat met de natuur in Nederland", zegt Rijsdijk. Zijn pleidooi voor herinvoering van de heg sluit dan ook naadloos aan bij het Deltaplan Biodiversiteit: een brede coalitie van natuurorganisaties, boeren, wetenschappers, banken en bedrijven die sinds 2019 de handen ineenslaan om natuurverlies om te buigen in herstel. De voorzitter van het Deltaplan, Louise Vet, nam bij het NIOO het eerste exemplaar van Heg in ontvangst, en legde uit welke rol heggen kunnen spelen bij biodiversiteitsherstel. Zo past de dooradering van het landschap met heggen uitstekend bij de huidige opgaven rond stikstof, CO₂-opslag, en droogtebestrijding. Publieke gelden én vernieuwing van gemeenschappelijk landbeleid kunnen daarbij voor de broodnodige steun zorgen. 

Ook de keuze voor het NIOO als locatie was allesbehalve toevallig. Bij het NIOO zijn heggen al vanaf het begin als belangrijk element in de tuinaanleg gebruikt: een soort ecologisch prikkeldraad, in plaats van metalen hekwerk. De boekpresentatie eindigde daarom met een rondleiding door de 'architect' daarvan, landbouwkundige Lex Roeleveld van Bureau Heggen: van de typisch Nederlandse vlechtheggen - waar ieder jaar door vrijwilligers een stukje verder aan wordt gewerkt - tot aan de traditionele Texelse 'tuunwal'. Een waar "heggenwalhalla", zoals de auteur zelf het noemde.

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Perro de Jong, NIOO-KNAW