Speur mee naar galvormende parasieten op trilzwammen

In de winter zijn er aanzienlijk minder zwammen te vinden met de traditionele hoed en steel. Wie goed kijkt naar afgevallen takken en vermolmde stammen, kan echter nog steeds vele andere (winter)soorten aantreffen, zoals slijmzwammen, houtzwammen, ascomyceten (zakjeszwammen) en trilzwammen. Deze laatste groep, de trilzwammen, is bijzonder goed bestand tegen extreme kou en nachtvorst. Ze kunnen wel bevriezen, maar kunnen kort daarna weer hun oorspronkelijke vorm aannemen en er weer kakelvers uitzien.

Eikentrilzwamgal

Wie goed kijkt naar de Eikentrilzwam (Exidia truncata) en Zwarte trilzwam (Exidia plana), kan vreemde vervormingen op de vruchtlichamen aantreffen. Deze kunnen worden veroorzaakt door een schimmel: de Eikentrilzwamgal (Heteromycophaga glandulosae). Trilzwammen die door deze galvormende parasiet zijn aangetast zijn vrij eenvoudig te herkennen. Eerst ontstaan er kleine blaasjes (als puisten) die later bultig 'tremelloid' (klodderig, gelatineus en zacht) worden. Daarnaast zijn de aantastingen vaak lichter van kleur dan de gastheer zelf. Anders dan de naam doet vermoeden, kan de Eikentrilzwamgal dus ook worden aangetroffen op de Zwarte trilzwam.

De Eikentrilzwamgal is nog niet heel erg lang geleden voor het eerst in ons land ontdekt. In 2009 deed Gert Kremer (Overl. 2021) de eerste vondst van de soort voor ons land op een Eikentrilzwam bij de Stobbeplas in Slagharen. Sindsdien leek de soort steeds vaker te worden waargenomen, telkens op Eikentrilzwammen. In 2014 werd de gal ook aangetroffen op Zwarte trilzwammen. Na onderzoek bleek de galverwekker hier ook Heteromycophaga glandulosae te zijn. Bijzonder is dus dat deze soort niet aan één bepaalde gastheer is verbonden (zoals de meeste parasieten), maar op twee verschillende soorten trilzwam voor kan komen.

Voorkomen in Nederland

Ondanks dat de Eikentrilzwamgal nog niet zo lang geleden voor het eerst is ontdekt in Nederland (2009), lijkt de soort bezig te zijn aan een opmars. De Eikentrilzwamgal is inmiddels bekend van 42 atlasblokken in ons land en staat te boek als zeldzaam (z) op de verspreidingsatlas.

Het loont dus om eens wat verder te kijken als je een Eiken- of Zwarte trilzwam vindt. De Eikentrilzwamgal is misschien wel minder zeldzaam dan wordt aangenomen, eenvoudigweg omdat er (nog) niet veel naar gekeken wordt of dat je hem misschien wel over het hoofd ziet omdat je de gallen niet als zodanig in het veld herkent. Kom je nu een Eikentrilzwamgal tegen die je graag wil melden, dan kan dat via de gebruikelijke kanalen als Telmee, Verspreidingsatlas en Waarneming.nl.

Tekst: Carolien Reindertsen, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Laurens van der Linde (leadfoto: Eikentrilzwamgal op Eikentrilzwam); Carolien Reindertsen
Kaart: NDFF