Grenzen vormen geen obstakel voor otters in Duitsland, België en Nederland

For English click here

Grensoverschrijdend otterwebinar

Dit was een van de conclusies uit het grensoverschrijdende webinar dat was georganiseerd door CaLutra, de otter- en beverwerkgroep van de Zoogdiervereniging op 25 november 2021. Het webinar was georganiseerd om mensen te inspireren aan beide zijden van de grenzen. Zes interessante presentaties en vele voorbeelden van toegepaste maatregelen, werden gedeeld door de sprekers uit Duitsland, België en Nederland. Het webinar kan geheel worden teruggekeken op Youtube.com/calutra. 

Ottergat in Europa

In centraal Europa laat een verspreidingskaart van otters uit 2016 een gat zien in de populatie. Echter, sinds de otter beschermd is en er maatregelen zijn getroffen om oevers en waterkwaliteit te verbeteren, is de otter zich aan het herstellen. De populaties in het oosten en zuidwesten van Europa groeien weer langzaam richting elkaar. Tussen deze twee grote populaties ontwikkelt zich de geherintroduceerde populatie in Nederland sinds 2002. Recent heeft de Nederlandse otterpopulatie zelfs de grenzen gepasseerd van België en Duitsland, waar hij de deelstaten Nedersaksen en Noordrijn Westfalen in is getrokken. Daarom zal volgend jaar de verspreidingskaart worden geüpdatet.

Uitwisseling in Nedersaksen

Friederike Schröder van het Otterzentrum in Hankensbüttel wilde onderzoeken of de populaties in Nederland en het oosten van Europa al waren gemixt. In 2019 startte ze met het bestuderen van ottersporen in het zuidwesten van Nedersaksen. Het project 'Actieplan otter zuidwest Nedersaksen' in Graafschap Bentheim, Emsland en Osnabrück omvatte een genetische analyse en bepaalde uit welke populatie de individuele otters afkomstig waren. Berardino Cocchiararo van het Duitse Senckenberg Center for Wildlife genetics analyseerde de monsters. Het lukte om tien individuele otters aan te tonen. Om ook uitwisseling binnen de populatie aan te tonen hebben Senckenberg en Arjen de Groot van Wageningen Environmental Research hun referentiedata gedeeld en analysemethodes gestroomlijnd voor de Nederlandse en de Duitse populaties. Het resultaat was dat zeven van de tien otters konden worden toegewezen aan de Nederlandse populatie en drie aan de populatie in het oosten van Duitsland. Dit bevestigt dat de otterpopulaties van het oosten van Europa en Nederland hebben gemixt, voor het eerst in decennia. Helaas kon nog geen reproductie worden aangetoond. Dit project is gesponsord door het EU programma 'Bescherming en ontwikkeling van habitats en soorten' van Graafschap Bentheim, Natuurbeschermingsstichting Emsland en de Dr. Joachim und Hanna Schmidt Stiftung für Umwelt und Verkehr. 

Voorbeeld Rivier Ise (Nedersaksen)

In het westen van Duitsland zijn de meeste waterlopen noord-zuid gesitueerd, waardoor deze niet kunnen functioneren als ecologische route van oost naar west. Een verdere barrière voor grensoverschrijdende uitwisseling is dat de watergangen zijn gekanaliseerd. Een voorbeeld voor het verbeteren van het habitat van de otter is de Ise rivier in het oosten van Nedersaksen. Dit is een watergang die van noord naar zuid stroomt en uitkomt in de Aller rivier. De Ise is verbeterd van een ondiepe uniforme rivier met lage stroomsnelheid naar een otterparadijs met een oeverstrook van minimaal tien meter breed, waarin grind en dood hout zijn toegevoegd om leefgebieden voor vissen en insecten te creëren. De struiken op de oever bieden de otters beschutting om te rusten en zich te verstoppen. Dit project kan inspirerend zijn voor het westen van Nedersaksen.

Voorbeeld Onlanden, Groningen

De kortste route van het kerngebied van Wieden-Weerribben voor otters van Nederland naar Duitsland is via de Onlanden in Groningen. In het noorden en oosten van Nederland zijn veel maatregelen genomen om het Natuurnetwerk Nederland te completeren, dit is beschreven in het artikel Waterrijke natuur hersteld voor de otter.

De Onlanden werd omgevormd van landbouwgebied naar waterbergingsgebied en is geopend in 2012. Dit werd uitgevoerd omdat de stad Groningen in 1998 werd getroffen door een overstroming na hevige regen, waardoor de bovenstroomse watergangen veel water aanvoerden. Na juli 2021 is iedereen in de Benelux en Duitsland weer doordrongen van het risico op overstromingen. Nadat de Onlanden was opgeleverd als waterbergingsgebied werd het al binnen een jaar door otters ontdekt. En nog een jaar later werden er jonge otters geboren. Waterberging en otterleefgebied kunnen een zeer goede combinatie zijn. Er zijn meer van deze waterbergingsgebieden in Nederland.

Voorbeeld Rijn 

Een andere belangrijke route voor de otter van Wieden-Weerribben naar Duitsland is via de IJssel en de Gelderse Poort naar Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. Organisaties waaronder Natuurbeschermingscentrum Kleef en Ark Natuurontwikkeling hebben samengewerkt in de Groenblauwe Rijnalliantie om knelpunten voor de otter op te lossen. Als het rivierengebied in Nederland en Duitsland is verbeterd, komt een groot gebied aan nieuw leefgebied beschikbaar voor otters. Dit bestaat uit het oplossen van verkeersknelpunten, waterkwaliteitsverbetering, het creëren van nieuwe oeverleefgebieden en dekking op de oevers.

Twee uitdagingen: 1) versterken leefgebied richting Duitsland en 2) uitbreiden van het leefgebied richting Frankrijk

De huidige uitdaging is het verbeteren en verbinden van otterhabitat in Nedersaksen, Nordrhein-Westfalen en Nederland. De volgende uitdaging is het opvullen van het gat richting Frankrijk: dit is nog een grote afstand. Maar op de dag van het grensoverschrijdende otterwebinar was er heugelijk nieuws: er werd melding gedaan van een otter in Zuid-Limburg, in het dal van de Rode Beek bij Schinveld, dat dichtbij de grens met Duitsland ligt. Hiermee herpakt de otter een nieuw gebied, dat als stapsteen kan fungeren richting het leefgebied in de Ardennen (Wallonië). Er is tot op heden nog geen bewijs van originele relictpopulaties van otters in Wallonië en Noord-Frankrijk. Maar zeer recent is er een otter waargenomen in Wallonië. Ook hebben enkele otters zich gevestigd in de Schelde in Vlaanderen. Een logische volgende stap is dat de otter Vlaanderen, Wallonië, Zuid-Duitsland en Noord-Frankrijk zal veroveren. In september is er een ottercongres in Noord-Frankrijk waar hieraan verder aandacht zal worden besteed. 

Jaar van de Otter was een succes

Het Jaar van de Otter is georganiseerd in Nederland, België en Duitsland. Veel verschillende organisaties hebben acties opgezet voor de otter en bekendheid gegeven aan het dier. Het Jaar van de Otter heeft dan ook veel mensen bereikt. En het is absoluut duidelijk dat de mensen in de lage landen houden van de otter: 1,2 miljoen mensen hebben de otterfilm ‘Otter, de terugkeer van een legende’ van Hilco Jansma, bekeken op NPO Start en dit kan nog steeds. De otter emoticon heeft zelfs de 3FM award gewonnen voor favoriete emoticon.

Tekst: Ellen van Norren, Zoogdiervereniging; Friederike Schröder, Otterzentrum Hankensbuttel; Arjen de Groot, Wageningen Environmental Research; Berardino Cocchiararo, Senckenberg Center for Wildlife Genetics
Foto’s: Ellen van Norren (leadfoto); Aktion Fischotterschutz e.V.; Geurt Besselink; Willy de Koning
Tekening: Louise Prevost, logo Jaar van de Otter