Bodemdierendagen 2021: Spinnen winnen met fotofinish van pissebedden

Het is vaker een nek-aan-nek race bij de Bodemdierendagen, maar dit jaar is het wel heel close. Spinnen en spinachtigen vonden de enthousiaste deelnemers aan de Bodemdierendagen in 86 procent van de tuinen, parken en schoolpleinen. De pissebedden eindigden er vlak achter op 85 procent, en de regenwormen eindigden op 82 procent. "De verschillen tussen de spinnen, pissebedden en regenwormen zijn nu inderdaad zeer klein", stelt bodemonderzoeker Ron de Goede van Wageningen UR. Hij rekende alle bodemdieren-waarnemingen door en hield uiteindelijk maar een verschil van een paar tuinen over voor deze soorten. "Elk jaar scoren deze drie diergroepen hoog. Ze worden in het grootste deel van de tuinen gesignaleerd. Dat is niet voor alle groepen zo. Bij miljoenpoten bijvoorbeeld, is dat maar in ongeveer 50 procent van de tuinen. De kans op een miljoenpoot is wel (13 procent) groter in de toptuinen."

Recordsafari

Voor de zevende keer organiseerden het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Centrum voor Bodemecologie de Bodemdierendagen: het jaarlijkse citizen science-project over het belangrijke, maar onderbelichte leven in de bodem. Ze doen dat met hulp van onderzoekers van Wageningen University & Research en de Vrije Universiteit Amsterdam, plus een groeiend aantal partners. In heel Nederland gingen weer meer mensen op bodemdierensafari deze herfst. Wel 1666 officiële waarnemers ontdekten samen hoe het met ons bodemleven gaat. Van scoutinggroep tot verpleeghuis, van tuinliefhebber tot voedselboseigenaar. In totaal vonden zij meer dan 13.000 bodemdieren. En allemaal ontvingen zij een cijfer voor het bodemleven in hun eigen tuin of omgeving.

Erop of eronder

Het thema van 2021 was ‘Erop of eronder’. Dat namen de spinnen letterlijk. Niet alleen door op de hoogste plek van het erepodium te klimmen. Ze voeren ook de hoogstgelegen plekken op de all-time recordlijst aan: de balkons en groene daken. Maar hoe zou het komen dat de spinnen dit jaar bovenaan eindigen? "Deze zomer was een stuk minder droog en warm dan vorig jaar. Dat is denk ik iets waar de meeste bodemdieren van hebben geprofiteerd. Wellicht hadden de spinnen meer insecten te eten", vertelt initiatiefnemer Gerard Korthals, coördinator van het Centrum voor Bodemecologie (NIOO-KNAW en WUR). Verder was het tijdens de waarnemingsperiode rond dierendag juist mooi droog herfstweer, waardoor de spinnen zich goed lieten tellen.

Even slikken

Het was wel even slikken natuurlijk, voor pissebedden-onderzoeker en -liefhebber Matty Berg van de Vrije Universiteit. “Pissebedden zijn als ‘landkreeft’ erg interessant. En ze vervullen een belangrijke rol bij het afbreken van dood hout en bladeren, ook in tuinen.” Verder kan Berg zich troosten met de gedachte dat pissebedden nog wel de leiding in handen hebben als je alle waarnemingen van de afgelopen zeven jaar optelt. 

Na de Top 3 volgen de huisjes- en de naaktslakken in ongeveer driekwart van de tuinen. De Goede: "In de deelnemende moestuinen, voedselbossen, Tiny Forests en op de schoolpleinen zijn ook meer slakken gespot dan in een gemiddeld jaar." Veel tuinliefhebbers klaagden dit groeiseizoen over naaktslakken. Blijkbaar werden ze daar niet in toom gehouden door egels, tuinvogels en andere natuurlijke vijanden. Toch eten veel slakkensoorten juist niet je dierbare plantjes op. Denk aan de tijgerslak: dat is een roofnaaktslak die je juist verlost van plantenverslindende medeslakken.

Kansen

Hoe ‘bodemdiervriendelijk’ zijn we eigenlijk in ons land? "Als er iets duidelijk is na zeven edities van de Bodemdierendagen, dan is het wel dat de algemene bodemdieren dankzij de tuinen en de parken kunnen floreren in dorpen en steden", zegt initiatiefnemer Korthals. Het algemene 'kansencijfer' voor de bodemdieren komt dit jaar zelfs extra hoog uit: een 9,2. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in flink hogere cijfers voor moestuinen en het groen rond scholen en BSO’s. Elk tuintype heeft natuurlijk zijn eigen kansencijfer. Bestrate tuinen hebben nu eenmaal minder potentie dan een groene tuin of Tiny Forest. Maar er is ook een duidelijk verschil tussen potentie van een tuin of park en de daadwerkelijke score. "Er is nog genoeg werk aan de winkel!"

En wat als je geen tuin hebt? Korthals: "Het valt op dat de 'plantenbak' toch een voldoende haalt en zelfs beter scoort dan het balkon. Kortom: als je je balkon bodemdiervriendelijk wil maken, zet dan wat grote plantenbakken neer!"

Organisaties die tijdens de Bodemdierendagen helpen bij de zoektocht naar die belangrijke bodemdieren: IVN Natuureducatie, Jaarrond Tuintelling, Naturalis, IUCN NL, Scouting Nederland, WWF, LandschappenNL, Natuur & Milieu, Vereniging voor Veldbiologie KNNV, Stichting Steenbreek, NL Greenlabel, de tuiniers van AVVN, Nederlands Instituut voor Biologie, JNM, Kinderboerderijen Actief, Kenniscentrum EIS, Nederlandse Entomologische Vereniging, Nationale Wetenschapsagenda, Weekend van de Wetenschap, gemeente Amsterdam, Arcam, Deltaplan Biodiversiteitsherstel en steeds meer. Sinds vorig jaar zijn de Bodemdierendagen ook onderdeel van het nieuwe project 'Onder het Maaiveld' over het stimuleren van een levende bodem, ondersteund door de Nationale Postcodeloterij.

Tekst: NIOO-KNAW
Beeld: Theodoor Heijerman (leadfoto: spin); Remy van Kats, NIOO-KNAW