Waardevolle paddenstoelenbermen in Overijssel in beeld gebracht

In het soortenbeleid van de Provincie Overijssel zijn elf paddenstoelsoorten aangewezen die speciale aandacht nodig hebben. Dit zijn soorten waarvoor het leefgebied in Overijssel bovengemiddeld belangrijk is, die bedreigd worden in hun bestaan en waarvoor het huidige beleid onvoldoende effectief is. Een deel van deze soorten komt opvallend vaak in bermen en lanen voor: de Blauwvoetstekelzwam, de Beukenkoraalzwam en de Weidewasplaat. Om de verspreiding en bescherming van deze soorten in beeld te krijgen, is ervoor gekozen om alle bermen (inclusief lanen) in de provincie, die hoge waarde voor paddenstoelen hebben, in kaart te brengen. Andere bermpaddenstoelen zijn daarbij eveneens in kaart gebracht. Het onderzoek is uitgevoerd door Ecologisch Adviesbureau Van Tweel in opdracht van de provincie Overijssel.

Nadelige effecten vermesting in bossen

In bossen hebben paddenstoelen last van vermesting. Dit is soms duidelijk te zien aan de verruigde ondergroei met bramen, varens of grassen. Paddenstoelen hebben hier vooral ondergronds last van. De bodem raakt verzuurd en/of wordt voedselrijker. Ook het strooisel en de humuslaag veranderen van samenstelling en het strooisel vormt vaak een dik en ondoordringbaar pakket. Veel bospaddenstoelen kunnen hier niet meer groeien. Dit zijn vaak zogenaamde mycorrhiza-soorten welke samengroeien met bomen en daarvan wederzijds afhankelijk zijn.

In bermen, vooral als er bomen staan, kunnen deze soorten vaak wel een groeiplek vinden. Door het maaien van de vegetatie en het wegwaaien van bladstrooisel wordt verrijking van de bodem voorkomen. Doordat veel verhardingen kalkrijk zijn en langzaam verweren, komt kalkrijk water in de berm terecht en wordt ook verzuring voorkomen. De bermen vormen voor veel paddenstoelen een refugium, een laatste toevluchtsoord.

Mycologische waarde van bermen

Aan de hand van bestaande verspreidingsgegevens van karakteristieke bermpaddenstoelen, vragenlijsten en interviews met mycologen en aanvullend veldwerk zijn ongeveer 250 bermen in beeld gekomen die een hoge waarde hebben voor paddenstoelen.

Om de mycologische waarde van een berm te bepalen, zijn aan karakteristieke bermpaddenstoelen waardecijfers toegekend. De waarde '1' is toegekend aan relatief algemene soorten die weinig kritisch zijn en ook veel buiten bermen voorkomen. De waarde '5' is toegekend aan zeldzame en kritische paddenstoelen die (vrijwel) alleen in bermen voorkomen. Door de waardecijfers van de aangetroffen paddenstoelsoorten op te tellen, zijn mycologische waarden voor alle bermen berekend. Hierdoor is een bermrangorde ontstaan met de hoogste waarde voor de bermen met de meeste karakteristieke bermpaddenstoelen.

Top-10 van de voor paddenstoelen meest waardevolle bermen

Waardevolste paddenstoelberm

De Duivelshofbosweg bij Losser blijkt de paddenstoelenberm te zijn met de hoogste mycologische waarde. In deze berm komen niet alleen verschillende soorten stekelzwammen voor, maar ook diverse andere bijzondere paddenstoelen. De Duivelshofbosweg staat al heel lang bekend als één van de beste paddenstoelenbermen in Nederland en trekt waarnemers uit het gehele land.

Niet alle bermen uit de voorstudie bleken nog waardevol te zijn; veertien bermen bleken hun mycologische waarde te hebben verloren. Vooral het kappen van de bomen en bodembewerkingen hebben ervoor gezorgd dat deze bermen geen goed leefgebied meer zijn voor karakteristieke soorten.

Bermbeschrijving

Alle bermen uit de voorstudie zijn tijdens veldbezoeken beschreven. Door de biotische en abiotische milieuomstandigheden van de bermen te vergelijken met de mycologische waarden, kunnen algemene karakteristieken van de bermen worden bepaald. Deze karakteristieken kunnen de doorslag geven bij het voorkomen van paddenstoelen. De beste bermen voor paddenstoelen zijn matig voedselrijke bermen met oude eiken of beuken, een dunne strooisellaag en een open vegetatie. Deze bermen liggen vaak langs halfverharde wegen, in parkachtige landschappen en in de buurt van open water.

Beheermaatregelen

De beheermaatregelen zijn bepalend voor het behoud van de waarde van bermen voor paddenstoelen. Per berm is bepaald welke beheermaatregelen daarvoor nodig zijn. Opvallend is dat voor alle bermen (aanvullend) beheer wordt geadviseerd, zelfs bij de mycologisch rijkste bermen. De meest voorkomende beheeradviezen zijn het maaien en afvoeren van de grazige vegetaties, het verwijderen van opslag en strooisel en het voorkomen van verstoringen.

Vanaf volgend jaar wordt contact gezocht met de bermbeheerders (veelal gemeenten en natuurbeheerders) om de bevindingen van dit onderzoek te delen. Op deze manier kunnen de bermen hun waarde behouden en wordt invulling gegeven aan het soortenbeleid van de Provincie Overijssel.

Bijzondere waarnemingen

Tijdens het aanvullende veldwerk zijn veel waarnemingen van bijzondere en zeldzame soorten verzameld. Over de vondsten van de Roestvlekkencantharel en Blonde bekerzwam zijn al eerder berichten verschenen op Nature Today. Van de moeilijke en soortenrijke groep van de gordijnzwammen zijn zes nieuwe soorten voor Nederland aangetroffen. De topmycologen Rob Chrispijn en Eef Arnolds hebben een deel van het veldwerk uitgevoerd.

Zijn met dit onderzoek alle voor paddenstoelen waardevolle bermen in beeld gekomen?

Nee, vast niet. Het aantal actieve mycologen in Overijssel is beperkt en de jaarlijkse optimale waarnemingsperiode is maar kort. Bovendien hebben veel mycologen de neiging steeds naar dezelfde gebieden te gaan. Dit onderzoek geeft een goed beeld van de verspreiding van voor paddenstoelen belangrijke bermen, maar er valt zeker nog veel te ontdekken. Dit onderzoek kan een stimulans zijn. Aangetoond is dat bermen van groot belang zijn voor het voortbestaan van een groot aantal paddenstoelensoorten in Overijssel en dat bij het beheer ook aan de groeiomstandigheden van paddenstoelen gedacht moet worden.

Meer informatie

• Rapport Paddenstoelenbermen in Overijssel - 1

Tekst: Melchior van Tweel, Ecologisch Adviesbureau Van Tweel en Ben van Dinther en Piet Bremer, Provincie Overijssel
Foto's: Melchior van Tweel (leadfoto: Gezoneerde stekelzwam)
Kaart: Ecologisch Adviesbureau Van Tweel