Bermen bloeien op met nieuw maaibeleid

Joost Smits vertelt over het project ‘De berm komt tot bloei’:

“Aanleiding voor het project waren de berichten in de media over insectensterfte. We wilden verschillende functies bovengronds en ondergronds bij elkaar brengen in een nieuw bermbeleid. Zoals: hoe gaan we om met bomen en met de leidingen die lopen in de bodem? Ecologisch bermbeheer bleek daar goed mee te combineren. In 2016 stelde de provincie Zuid-Holland het beleid vast om de bermen van de provinciale wegen ecologisch te gaan beheren.”

“Het nieuwe beheer komt neer op minder maaien, anders maaien en op een ander moment, waarbij we rekening houden met het leefgebied van insecten. We verschralen de grond en maken de bermen bloemrijker. Dat proces duurt zo’n vijf tot zeven jaar tot het klaar is. Aan het eind van de rit zorgt dat er ook voor dat het gras minder hard gaat groeien, waardoor je op lange termijn minder hoeft te maaien. Meer biodiversiteit draagt verder bij aan een mooie leefomgeving en kan een bijdrage leveren aan duurzame landbouw.”

Minder maaien

“Onze stelregel is: lang wat kan, kort wat moet, maar veiligheid eerst. We maken maaitekeningen waarbij de berm in verschillende zones wordt ingedeeld: een zone met hoge maaifrequentie voor stukken waar de veiligheid voorop staat en andere zones die we ecologisch zo goed mogelijk willen beheren. Vroeger werd in het voorjaar, zomer en najaar de hele berm gemaaid, nu maaien we alleen de opstelstrook en zichthoeken langs de weg als dat nodig is en de ecologische zone één tot twee keer per jaar. We laten hele stukken berm met rust waar dat kan, zodat er overwintergebied is voor insecten.”

Andere manier van maaien

“Voorheen maaiden we met een machine die het gewas kort sloeg in kleine flintertjes en het liet liggen - klepelbeheer. Dan krijg je bij iedere maaibeurt een ophoping van voedingsstoffen. Dat zorgt voor eentonig gras. Een hoogwaardige kwaliteit berm heeft veel verschillende soorten grassen en kruiden, waardoor insecten meer stuifmeel kunnen vinden om van te leven. Het maaisel blijft eerst maximaal vier dagen liggen, zodat zaden kunnen uitvallen en insecten en kleine dieren de kans hebben om eruit te kruipen. Daarna voeren wij het af: zo zorgen we voor een verschraling van de grond. Op deze manier komen er meer soorten grassen en kruiden door elkaar te staan.”

Op ander moment maaien

“Voorheen maaiden we alles in één keer weg, nu maaien we afgestemd op de bloeiperiode. Dat is een grote winst: we creëren in één klap meer leefgebied en voedsel voor insecten. Een goede kwaliteit berm bloeit lang – die heeft een lange bloeiboog: de berm bloeit dan vanaf het voorjaar tot in de zomer en het najaar, zodat insecten daar de hele periode van kunnen leven. Dan heb je veel verschillende soorten planten nodig die allemaal op een ander tijdstip bloeien. Ook wachten we met maaien tot de bloemen zijn uitgebloeid, zodat de zaden kunnen uitvallen. Je moet de natuur de kans geven om zichzelf te verbeteren.”

674 kilometer bermen

“We hebben het ecologisch beheer langzaam opgebouwd. In 2017 begonnen we op een aantal oefenwegen, dat hebben we kleinschalig uitgebreid en in 2018 begon het grootschalig ecologisch beheer. Dat is wel een hele verandering, ook voor de buitendienst die de bermen beheert: van ‘kort, glad, strak en netjes’ naar een wat ruigere aanblik. Het provinciale bermbeheer omvat 674 kilometer weg: in 2020 verwachten we bijna het gehele areaal ecologisch te beheren. Dan starten we met het monitoren van de aanwezige planten. Met een grotere variatie aan plantensoorten versterken we het leefgebied voor insecten.”

“Dat kunnen we niet alleen: provinciale wegen lossen maar deel van het probleem van de insectensterfte op. Hoe meer mensen meedoen, hoe groter het netwerk van bloeiende gebieden in het landschap. Daarom vragen we hulp aan de gemeenten en terreinbeheerders. Wie interesse heeft om deze aanpak voor de omschakeling naar ecologisch beheer in het eigen gebied toe te passen, bieden we alle producten aan die wij in dit proces gemaakt hebben, van beleid tot zaaimengsels. Ook werken we veel samen met lokale initiatieven, zoals de stichting Blauwzaam die in de Alblasserwaard het ecologisch beheer verbetert, en het Groene Cirkels Bijenlandschap-project.”

Bijenhotels van afvalhout

“We vinden het belangrijk om ook iets te doen voor wilde bijen en andere bestuivers. Zo maken de buitendienstmedewerkers samen met de aannemer bijenhotels voor in de rayons, met ons eigen afvalhout. Daar worden ze steeds beter in. De gaatjes voor de insecten boren we op aanraden van onze ecoloog aan de kopse kant van de stammen. Ook leggen we er een zandvlakte voor, zodat de bijen ook in het zand kunnen nestelen. Als locatie voor het bijenhotel kiezen we een plek met voldoende leef- en voedselgebied in de buurt. Door op die manier naar de bermen te kijken, leren we bij over het ecologisch bermbeheer en dat creëert begrip en draagvlak bij de mensen die het in de praktijk uitvoeren.”  

Tekst: Violet van Houwelingen, provincie Zuid-Holland
Foto's: provincie Zuid-Holland