Landschap is van ons allemaal

"Hoor je ‘m? Dzi-dzi-dzi-dzèèèè. Dat is de geelgors. Een fantastische vogel die thuishoort in dit halfopen agrarisch landschap." Eibert Jongsma, adjunct-directeur van Landschap Overijssel, spitst zijn oren zodra we op pad gaan. Eibert heeft gedeputeerde Landbouw en Natuur Gert Harm ten Bolscher uitgenodigd voor een wandeling in Zuidloo, een buurtschap in de buurt van Bathmen. Het is een licht glooiend boerenlandschap met houtwallen, singels en hier en daar een zandweg. En het bijzondere is dat inwoners van Zuidloo met elkaar dit landschap in stand houden. Ze krijgen daarbij hulp van Landschap Overijssel.

"In deze streek sloeg een groep boeren ruim tien jaar geleden de handen ineen om samen verantwoordelijkheid te nemen voor de natuurlijke elementen in dit boerenlandschap. Vanuit Landschap Overijssel hebben we hen met raad en daad terzijde gestaan; de provincie en Stichting Kostbaar Salland gaven een subsidie. Het is een inspirerend voorbeeld van wat er kan", vertelt Eibert. Hij wijst ondertussen naar een houtwal en naar een boomsingel in een weiland. "Zulke plekken zijn toevluchtsoorden voor insecten, vogels en kleine zoogdieren."

Noaber-landschap

Gert Harm zou graag zien dat mensen op meer plekken in de provincie het voorbeeld van Zuidloo volgen. "We kennen een rijkdom en verscheidenheid aan landschappen. Het zou mooi zijn als er overal in Overijssel initiatieven ontstaan in landschapsbeheer. Verbetering van de natuur is ook goed voor de leefbaarheid van het platteland. Landschap verbindt. Samen zorgen voor streekeigen landschap is in zekere zin noaber-landschap."

"Als je mensen vraagt: wat vind je mooi aan je omgeving? Dan noemt negentig procent: het landschap in ons buitengebied. Natuurlijk landschap biedt ontspanning, vertelt iets over de cultuurhistorie en is goed voor de biodiversiteit. Het landschap is de spiegel van de mensen die er wonen. Maar instandhouding ervan kost ook wat."

Eigenlijk willen jullie doorbreken dat het landschap gratis is?

"Klopt", zegt Gert Harm ten Bolscher. "Het landschap is van ons allemaal. Als je in een museum bent, dan betaal je voor het moois dat je mag zien. Dan is het toch ook niet gek dat je betaalt voor een landschap als je twee uur genoten hebt van een wandeling? Dat betalen kun je ook zien als: ik doe iets terug voor het landschap waar ik van houd."

Eibert vult aan: "Ik proef best veel bereidheid bij inwoners van Overijssel om iets te doen voor hun landschap in de streek waar ze wonen. Maar mensen weten vaak niet waar en hoe ze moeten beginnen. Met de nieuwe regeling voor streekeigen landschapsbeheer, willen we hen helpen en stimuleren." Wat de regeling precies inhoudt, lees je in het kader onderaan dit artikel.

Wij wandelen verder over de oude es van Zuidloo, in de buurt van Deventer. Vanuit een rijtje oude eiken klinkt de lachende roep van een groene specht. In de verte zien we twee rammelende hazen. Er vliegt een bij over de zandweg. "Wist je dat dit soort zandwegen belangrijk zijn voor de instandhouding van zandbijen die holletjes graven?"

Soms lijkt het dat natuurbescherming erop gericht is alles bij het oude te laten. Is dat de bedoeling? 

"Nee zeker niet", zegt dat de gedeputeerde beslist. "Het landschap moet geen museum worden, in de zin van: houden wat je hebt. In het verleden is er altijd ingegrepen in het landschap. Kijk maar hoe boeren bosjes gebruikten als geriefhout of als hout voor gebinten van hun schuren."

"Je moet niet alle bomen in een houtsingel heilig verklaren", voegt Eibert er instemmend aan toe. "Durf te zagen in het landschap. Soms moet je er een paar bomen tussenuit halen en struiken wat meer ruimte geven op een singel of een houtwal. Dat is juist goed voor de biodiversiteit. Vlinders bijvoorbeeld, dwarrelen graag langs singels. Probeer die op elkaar te laten aansluiten."

Wat wil je precies bereiken met de regeling voor streekeigen landschapsbeheer?

Eibert: "Startpunt is dat een buurt of een groep bewoners zegt: wij vinden ons landschap waardevol en wij willen ons eraan verbinden om het nog mooier te maken. Het gaat om kleinschalige elementen in het landschap die je vernieuwt, terugbrengt of aanvult. Met onze kennis en kunde als Landschap Overijssel kunnen wij daarin adviseren en ondersteunen."

Gert Harm: "Met hulp van Landschap Overijssel kun je bepalen wat er nodig is om de biodiversiteit te verbeteren en welke keuzes je maakt in onderhoud en beplanting. Hoe kun je mensen beter laten genieten van het landschap. Denk aan plaatsing van een informatiepaneel. Beleving van het landschap is zo belangrijk."

Vergeet je dan niet het hoofddoel, namelijk dat de natuur onder druk staat en herstel verdient?

"Het ene sluit het andere niet uit", zegt de adjunct-directeur van Landschap Overijssel. "Het landschap is belangrijk voor de biodiversiteit, maar ook voor de esthetiek en de cultuurhistorie. Maar het is ook belangrijk voor het thuisgevoel van mensen en om mensen zich gezond te laten voelen. Ik kom uit Twente en ik voel me daar thuis. Het landschap heeft waarde voor mensen die verder gaat dan planten en dieren die er leven."

Natuurgedeputeerde Gert Harm: "Streekeigen landschap is onderdeel van natuur voor elkaar. Met als doel om onze inwoners meer te verbinden met de natuur. We willen graag dat de natuur dichterbij inwoners van Overijssel komt en andersom ook. Beleven, beschermen en benutten is de drieslag die we in Overijssel altijd benoemen als het gaat om ons landschap."

Vaak hoor je bezorgde geluiden over de toestand van de natuur. Maar bij jullie proef ik vooral optimisme. 

"Absoluut. We moeten vaker het verhaal vertellen over wat wel goed gaat in de natuur", zegt de provinciebestuurder. "Het gaat niet overal slecht met de natuur. Er is zoveel moois te zien. Kijk eens hoeveel diersoorten terugkomen in Overijssel, zoals de oehoe, de otter en de bever. Dat is toch prachtig. Als je telkens alleen maar het negatieve verhaal brengt, zoals met stikstof, dan wordt de gedachte vooral: die natuur zit vreselijk in de weg. De natuur biedt ons veel. Er valt inderdaad nog veel te verbeteren, maar er zijn al verschillende positieve ontwikkelingen." Ook voor Eibert is het Overijsselse natuurglas half vol in plaats van half leeg: "Positief kijken naar natuur is mij uit het hart gegrepen. Er is wel narigheid in ecosystemen, maar ook heel veel moois."

Ten Bolscher legt vrij veel veldbezoeken af. Zijn kennis over de natuur in Overijssel is niet alleen maar op rapporten gebaseerd, maar ook op ervaringen en ontmoetingen met boeren en natuurbeschermers. Kortgeleden was hij ’s ochtend heel vroeg op de Sallandse Heuvelrug om de balts van het korhoen mee te maken. "Schitterend. Ik zag ‘m ooit als klein ventje, toen ik bij mijn opa voorop in een fietsstoeltje op de Sallandse Heuvelrug tochtjes maakte. Het is een icoonsoort in Overijssel. Het laat zien hoe je een heel ecosysteem eromheen bouwt. De Sallandse Heuvelrug is een landschap met geschiedenis, met een enorme biodiversiteit."

Er is vanuit de provincie per plan maximaal een kwart miljoen euro beschikbaar. Wanneer spreek je van een geslaagde investering in streekeigen landschap?

Gert Harm: "Het gaat niet om het tellen van aantallen soorten en planten. Wat mij betreft gaat het om de afgeleide waarden. En dat is dat je mensen verbindt met hun landschap. Als mensen het landschap weer onderdeel laten zijn van hun identiteit, zijn ze ook bereid om er energie in te steken en ermee aan de slag te gaan. Daar ben ik van overtuigd."

Vanouds kijken we naar natuurbeherende organisaties om het landschap mooi te houden. De provincie zegt nu dus: "Wij willen graag meer boeren- en burgerinitiatieven."

Eibert: "We willen de lusten en lasten eerlijker verdelen met elkaar. Daar gaat het om. Als wandelaars alleen de lusten dragen en boeren alleen de lasten, dan doen we iets niet goed. De basis is dat mensen betrokken raken bij het landschap en hun verantwoordelijkheid willen nemen in een kleinschalige aanpak."

Gert Harm: "Boeren moeten wel een boterham kunnen verdienen met het landschap dat ze onderhouden. Dat is een zoektocht. Ik merk dat heel veel agrariërs best willen meewerken aan natuurvriendelijke akkers, bescherming van weidevogels of noem maar op. Maar ze willen wel graag dat daar een klein beetje beloning tegenover staat. Boeren zijn zich er heel goed bewust van dat de samenleving het van hen vraagt om meer natuurinclusief te boeren. Maar ze willen daarbij geholpen worden. Als boeren rood staan, kunnen ze niet groen doen."

Tekst: Wim Eikelboom
Foto's: Nico Kloek