Morchella dunensis vorig jaar herkend als nieuwe Nederlandse morieljesoort

Het voorjaar is begonnen en daarmee zijn ook de eerste morieljes alweer gemeld. Dit voorjaar is er extra aandacht voor de morieljes uit de duinen. De Duinmorielje is een van de soorten uit de zogenaamde 'esculenta groep'. Hiertoe behoren onder andere ook de Gewone morielje, de Hersenkronkelmorielje en Morchella americana (nog geen Nederlandse naam) die alle vier in Nederland voorkomen. De Duinmorielje is vooral bekend uit het Mediterrane gebied en staat bekend als een warmteminnende soort.

Kenmerken Duinmorielje

De Duinmorielje lijkt op het eerste oog sterk op de Hersenkronkelmorielje met dezelfde grillig gevormde holtes die meestal niet geheel omsloten zijn. De hoed is echter doorgaans rondachtig en het biotoop valt op door de afwezigheid van begeleidende bomen.

De soort is ook pas in 2012 als aparte soort door de wetenschap geaccepteerd. In Nederland is de Duinmorielje nog niet als zelfstandige soort erkend en het wachten is op de uitkomsten van DNA-onderzoek. De morfologische kenmerken en het specifieke biotoop van de Duinmorielje lijken echter voldoende garanties te bieden voor erkenning. Een van de kenmerken van de soorten uit de esculenta groep is de relatie die ze met specifieke bomen lijken te hebben. Hoe deze symbiose precies werkt is niet helemaal bekend, maar het is evident dat bomen als de es, iep en meodoorn hierin een significante rol spelen. Men denkt daarbij aan een endofytische* relatie. De grootste kans om dergelijke morieljes te vinden is dan ook in de directe nabijheid van deze bomen op kalkrijke grond.

Voor de Duinmorielje lijkt dat iets anders te liggen. Twee van de drie vondsten van afgelopen jaar waren in het open duin, zonder bomen in de directe nabijheid. In de buurt van Egmond (Noord-Holland) stonden ze in de grijze duinen, en in Meijendel (Zuid-Holland) vonden we ze in een droog gedeelte van een natte duinvallei. In beide gevallen stonden er geen bomen in de buurt. Ze groeiden echter op beide locaties onder of vlak naast kruipwilg. Op een andere locatie met opgespoten duinzand in de Flevopolder was er geen kruipwilg aanwezig, maar stonden ze middenin een veld met grassen en kruiden. De dichtstbijzijnde bomen stonden zo'n twintig tot dertig meter verderop. Ook elders in Europa wordt hij geregeld aangetroffen zonder dat er bomen in de nabijheid staan. Het lijkt daarom waarschijnlijk dat ze ook endofytische relaties aan kunnen gaan met grassen en kruiden.

Waar in Nederland?

De grootste kans om de Duinmorielje in Nederland te vinden is in duinachtig gebied op kalkrijk zand. Dat hoeft niet perse aan de kust te zijn, want door het bestuderen van foto's van oude waarnemingen is het vermoeden ontstaan dat ze op meerdere locaties al langere tijd voorkomen, maar niet als zodanig werden herkend. Hopelijk komen er dit jaar veel nieuwe meldingen binnen om te onderzoeken!

Online lezing

Op 12 april organiseert de Nederlandse Mycologische Vereniging een online lezing, waarin in detail zal worden ingegaan op de kenmerken en de verschillen van de vier morieljesoorten uit de esculenta-groep die in Nederland voorkomen.

* Bij een endofytische relatie nestelt de schimmel zich in het wortelstelsel van zijn waardboom/plant.

Tekst: Gerard Koopmanschap, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Gerard Koopmanschap (leadfoto: Duinmorielje in zijn natuurlijke omgeving); Sjoukje Mulder