Rotskust en klifflora aan de Wadden

Een veel Nederlandser landschap dan de Afsluitdijk zul je niet gauw vinden. Een dam (want een echte dijk is het niet) van 32 kilometer lang, krap 100 meter breed, aan de noordzijde zee, aan de zuidzijde het zoete IJsselmeer, beide afgezoomd met een stenige taludvoet. Wereldwijd is het een icoon van ons watermanagement. Maar de dijk levert ook een zeer streekeigen flora op, met name op het stenige talud aan de zeezijde. Op de Waddeneilanden en in de Zeeuws-Hollandse delta vinden we op geringere schaal vergelijkbare milieus. Wat de Afsluitdijk een heel bijzonder karakter geeft, is dat het talud aan de zeezijde, anders dan veel vastelandszeedijken, weinig asfaltbekleding heeft. Dat talud is bij de aanleg met naast elkaar geplaatste, staande basaltzuilen afgedekt. Er is een fijnmazig patroon van deels met allerlei sediment gevulde, maar ook wel weer uitgespoelde tussenruimtes. En daarnaast is er, op de verbredingen van Kornwerderzand en Breezanddijk na, geen voorland van bijvoorbeeld kwelders of zandstrandjes. Rotskust aan de Wadden.

Rijke kliffenflora

Aan de zeezijde treffen we in de basis de flora van al onze zeedijken aan. Een van de meest sprekende voorbeelden is Knopig doornzaad. Langs alle zeedijken is deze lage schermbloemige die bij begrazing dicht bij de grond blijft, heel algemeen in een uiterst smalle strook, vaak op de grens van het stenige talud en de grazige kruin. In het binnenland kom je de soort nauwelijks tegen, behalve dan langs voormalige zeedijken van de Zuiderzee. Meer kustplanten tonen een vergelijkbaar patroon: Gewone zoutmelde, Kustmelde, Zeevenkel, Zeekool en Zeevetmuur bijvoorbeeld. Al die soorten zijn in zekere zin ‘gevoelig’, want het milieu zelf is qua oppervlakte gering. Na de aanleg van de Afsluitdijk zijn deze soorten langs de Zuiderzeekust, nu dus IJsselmeer- en Randmerenkust, een stuk zeldzamer geworden, of helemaal verdwenen zoals Zeevetmuur.

Voor sommige soorten geldt dat zeedijken weliswaar hun belangrijkste milieu vormen, maar dat die soorten ook daar nog zeldzaam zijn. Hier zijn Zeelathyrus, Fijn goudscherm en Wilde kool aansprekende voorbeelden van. De laatste soort heeft zich vanaf het jaar 2000 spontaan gevestigd in de zuidwestelijke delta en op de Afsluitdijk, waarschijnlijk vanuit Franse en Engelse kustpopulaties, en is sindsdien bekend van 33 kilometerhokken, waarvan 16 bij de Afsluitdijk. Al met al kent de Afsluitdijk een bijzondere, rijke ‘kliffenflora’ met een keur aan zeldzaamheden. In het natuurbeheer speelde het kustbeheer tot dusver nauwelijks een rol. Het beheer van de kustlijn is echter van grote invloed op de ontwikkelingskansen en samenstelling van aan dit milieu aangepaste begroeiingen. Aandacht hiervoor betekent grotere kansen voor deze specifieke flora en daarmee een bonus voor natuurvriendelijke omgang met de kust.

Nu wordt de Afsluitdijk helemaal gereviseerd via het project De Nieuwe Afsluitdijk (2018-2023). Daarbij worden de basaltstenen vervangen door betonblokken, maar dan wel van een heel bijzonder ontwerp: Levvelblokken. Levvel verwijst naar de naam van het bouwconsortium dat de werkzaamheden uitvoert. Deze blokken van 6,5 duizend kilo zijn ontworpen om de golven te breken en hebben daarom veel tussenruimtes en een verticaal gat in het midden. De bedoeling is dat ze ook veel leefruimte bieden aan zeeorganismen. Hoger op het talud worden ‘quattroblocks’ ingezet. Dat zijn ook golfbrekende betonblokken, in formaties van vier namaakbasaltzuilen. De blokken bieden elf procent tussenruimte, waarin zich ook planten kunnen vestigen.

De oude situatie wordt, inclusief alle begroeiing, opgeruimd. Voor Ben Bruinsma uit Sint-Annaparochie was dat de aanleiding om van alle zeldzamere soorten op grote schaal zaden te gaan winnen. Omdat het vaak om beschermde soorten gaat, heeft hij daar een specifieke ontheffing voor gekregen. Hij heeft er honderden uren ingestoken en werkt samen met Het Levend Archief en de Cruydthoeck. De bedoeling is dat de soorten na de renovatie ‘teruggeplaatst’ worden als gebiedseigen genenmateriaal. Het Levend Archief is daarvoor in de herfst van 2020 een proef begonnen waarin wordt onderzocht hoe een en ander het beste kan worden uitgevoerd.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Het verhaal van Ben Bruinsma (Bron: De Nieuwe Afsluitdijk)

Nieuwe kansen voor Nederlandse rotsflora

Interessant is dat de komende jaren ook de Waddendijk tussen de Afsluitdijk en Lauwersoog versterkt wordt. Deze versterking wordt in fasen uitgevoerd. Bij deze operatie geldt de zogenaamde Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), waarbij onderzocht wordt hoe ecologische koppelkansen ingezet kunnen worden. Lokale en provinciale natuurorganisaties hebben diverse voorstellen ingebracht. Een daarvan is het idee van FLORON-district Friesland om te onderzoeken of op trajectdelen waar geen voorland van kwelders is asfalt plaats kan maken voor ‘ruw substraat’, met soortgelijke middelen als die zo innovatief ingezet zijn op de Afsluitdijk. Dan zou die specifieke kliffenflora zich verder langs de Waddenkust uit kunnen breiden. Dat zou dan echt zo’n bonus voor natuurvriendelijke omgang met de kust zijn.

Tekst: Gertie Papenburg, FLORON district Fryslân
Foto's: Ben Bruinsma (leadfoto: klifflora met Strandbiet, Zeekool en Zeekweek); Wikimedia
Film: De Nieuwe Afsluitdijk