De otter gaat het 'Jaar van de Otter' in als levensvatbare populatie

Status van levensvatbare populatie bereikt

Sinds de herintroductie in 2002 groeit het aantal otters ieder jaar. De populatieomvang in de winter van 2019/2020 wordt geschat op circa 450 volwassen dieren. Daarmee is de drempelwaarde van 400 bereikt die geldt voor een levensvatbare otterpopulatie. Dit blijkt uit de genetische monitoring die Wageningen Environmental Research (WENR) jaarlijks uitvoert (pdf: 3,3 MB) in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en in samenwerking met vrijwilligers van CaLutra en Niewold Wildlife Infocentre. Daarmee worden de ontwikkeling van de genetische status van de populatie, en van geboorte, sterfte, immigratie en emigratie in de gaten gehouden. Voor deze monitoring wordt gebruikgemaakt van DNA geïsoleerd uit uitwerpselen van otters (zie ook kopje Verspreiding) en otters die dood worden gevonden.

We zijn er nog niet: verspreiding, verkeersslachtoffers en verbinding naar Duitsland

Behalve een levensvatbare populatie is er meer nodig voor een gunstige staat van instandhouding van de otter. Hiervoor is het nodig dat de otter een groter deel van Nederland koloniseert. Daarnaast is het nodig de kwaliteit van het leefgebied en het toekomstperspectief op orde te brengen. Op dit moment zijn er nog te hoge aantallen verkeersslachtoffers, slachtoffers in fuiken en staat de otterpopulatie in Nederland nog nauwelijks in verbinding met het Duitse achterland. Deze drie onderwerpen worden in de volgende drie alinea’s verder toegelicht.

Verspreiding

Overijssel en Friesland zijn nog steeds de provincies waar je de meeste sporen van otters aantreft (zie onderstaande kaart). Andere provincies met veel sporen van otters zijn Flevoland, Drenthe en delen van Gelderland en Zuid-Holland. De verspreiding van de otter is met 13 procent per jaar toegenomen tussen 2013 en 2019. Dit blijkt uit het NEM Verspreidingsonderzoek Otter onder coördinatie van de Zoogdiervereniging, in opdracht van LNV, waarin vrijwilligers van CaLutra otteruitwerpselen in kaart brengen. Daarnaast geven medewerkers van waterschappen door waar ze in een nieuw gebied ottersporen tegenkomen. De vestiging in de Nieuwkoopse plassen en Naardermeer is hoopgevend voor een uitbreiding naar Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Noord-Brabant, provincies die ook deel uitmaakten van het historische leefgebied. De afname van het aantal kilometerhokken met ottersporen in Gelderland ten opzichte van 2014, geeft aan dat de aanwezigheid van de otter in deze provincie verre van stabiel is. In Limburg en Noord-Brabant duiken af en toe otters op, maar het lijkt er vooralsnog niet op dat hier sprake is van een vestiging. Tot op heden zijn nog geen otters vastgesteld in Zeeland. Wel hebben zich otters vanuit Nederland in België in de Scheldevallei gevestigd. Dit geeft mooi aan welke afstanden otters kunnen afleggen om nieuwe leefgebieden te koloniseren.

Voor een gunstige staat van instandhouding moet de verspreiding uitbreiden tot het historische verspreidingsgebied van 187 10x10 kilometerhokken. Dit beslaat nu 139 10x10 kilometerhokken.

Verspreiding otter in Nederland en Duitsland. Nederland periode 2002 tot medio 2020 op 5x5 kilometerhokniveau (pdf: 6,8 MB). Duitsland 2007 tot en met 2017 op 10x10 kilometerhokniveau (Bron: Zoogdiervereniging)

Meer verkeersslachtoffers

Er is op tal van plekken gewerkt aan het veiliger maken van bekende verkeersknelpuntlocaties voor otters. Dit heeft niet kunnen voorkomen dat er opnieuw aanzienlijk meer slachtoffers zijn gevallen dan het voorafgaande jaar. Het aantal doodvondsten is in 2019 opnieuw sterk gestegen naar 150, waarvan 135 zijn geïdentificeerd als verkeersslachtoffer. Minimaal 3 otters verdronken in een fuik, van 9 otters kon de doodsoorzaak niet met zekerheid worden vastgesteld. Ondanks de relatief hoge sterfte van een derde van de populatie ziet de populatie toch kans jaarlijks te groeien. Per provincie zijn de belangrijkste knelpuntlocaties waar veel otters sneuvelen in het verkeer in beeld gebracht, zodat hier op termijn inrichtingsmaatregelen genomen kunnen worden om verkeersslachtoffers te voorkomen.

Genetische variatie

De genetische variatie die aanwezig is in de Nederlandse otterpopulatie lijkt zich na een aanvankelijke afname na de uitzetting de laatste jaren te stabiliseren. Het belang van immigratie van otters vanuit Duitse leefgebieden om de genetische variatie te vergroten is onverminderd groot. Dit laatste vindt weliswaar nog slechts incidenteel plaats, maar afgelopen jaar wat vaker dan voorheen. Hoopvol is vooral ook het feit dat er sprake lijkt van verschillende immigratieroutes, zowel via Overijssel als Gelderland. De otters in Nederland en het Nederlands-Duitse grensgebied zijn qua genetische uitwisseling nog niet verbonden met otters in het Duitse achterland. In Niedersaksen en Nordrhein-Westfalen zijn maatregelen nodig. In Nordrhein-Westfalen en Gelderland loopt hiervoor het project Groenblauwe Rijnalliantie. 

Jaar van de otter

We zijn in Nederland, België en Duitsland trots op de otter. Waar de otter zich vestigt, is dit dé kroon op het werk van het herstel van onze typische natte natuur. Bovendien is de otter met zijn stevige opmars in Nederland een internationaal voorbeeld voor herintroductie van soorten in dichtbevolkte landen. 'De otter, een legende keert terug' is de titel van de film waarmee het Jaar van de Otter op 2 januari is afgetrapt. 2021 is het moment om de terugkeer te vieren, en het succes van de otter in Noordoost-Nederland als een lopend vuurtje door de rest van de lage landen te laten gaan. Ook in regio’s waar deze soort nog niet voorkomt, is het mogelijk en gewenst de otter terug te krijgen. Daar is nog een stevige impuls voor nodig. CaLutra, de werkgroep voor bevers en otters van de Zoogdiervereniging, heeft daarom 2021 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Otter’. De boodschap: De otter neemt in Nederland en België in aantal toe! Maar de onnatuurlijke sterfte is hoog en de genetische basis is smal. Dat moet verbeteren om écht blijvend trots te kunnen zijn.

Verbeteren waternatuur, verkeersknelpunten oplossen, verbindingen creëren

CaLutra enthousiasmeert organisaties om zich in te zetten voor projecten die bijdragen aan 1) het verbeteren van de waternatuur en waterkwaliteit in heel Nederland, zodat de otter zich verder kan verspreiden, 2) het oplossen van knelpunten van verkeer en fuiken voor otters en 3) het verbinden van natuurgebieden en het aanleggen van natuurvriendelijke oevers met dekking van riet- en moerasbosjes. Waar ben jij goed in, of waar is jouw organisatie goed in? Zet dit in voor de otter! Mail met vragen en ideeën naar calutra@gmail.com. Laat op sociale media zien wat je doet voor de otter met #jaarvandeotter.

Weet wat je beschermt

De otter zit in het hart van de mensen in Nederland. Hoe meer mensen het succesverhaal van de otter kennen, hoe beter dat is voor de otter. De film van Hilco Jansma brengt de Nederlandse otter prachtig in beeld en draagt daarmee bij aan de bescherming van dit fascinerende dier. Ook het boek ‘de Otter’ van Harrie Bosma werpt licht op het heimelijke leven van de otter. CaLutra promoot de film en het boek en zal ook op andere manieren de otter onder de aandacht brengen. In februari wordt het verhaal van de otter verteld in een webinar. Alle activiteiten zullen worden aangekondigd op Facebook en Instagram.

Gezamenlijk

In Nederland, België en Duitsland is 2021 uitgeroepen tot Jaar van de Otter. Dit biedt kansen voor verdere samenwerking. In Duitsland komt de otter vooral voor in de oostelijke helft van het land. Het is een belangrijke uitdaging om het drukkere westelijke deel van Duitsland geschikt te maken voor de otter.

Het 'Jaar van de Otter 2021' is het feest van vele organisaties, overheden en individuen, kortom van vele partners. Nederland laat zien dat het mogelijk is om de otter weer terug te brengen.

Tekst: Ellen van Norren, Zoogdiervereniging en Loek Kuiters, Wageningen Environmental Research
Foto’s: Ellen van Norren
Kaart: Zoogdiervereniging
Logo: Louise Prevost