Opnieuw hooikoorts met kerst en oud en nieuw

November was met een gemiddelde temperatuur van 8,9 graden Celsius zeer zacht en ook december zal volgens de verwachting van Weeronline als een zachte maand de boeken in gaan. We hebben deze maand al wel enkele nachten met vorst gehad, maar het vroor slechts licht. De laatste dagen is het zeer zacht met maxima in de dubbele cijfers. De hazelaar is één van de planten die het effect van de hoge temperaturen in deze tijd van het jaar goed laten zien. Op diverse plaatsen komen de eerste struiken al in bloei. Nu nog vooral in het zuiden en oosten van het land. De mannelijke bloemen, de katjes, strekken zich tot langgerekte gele slierten die wapperend in de wind pollen afgeven aan de lucht. De sierlijke maar kleine vrouwelijke bloemen vangen het pollen op waarna de bevruchting plaats vindt. Opvallend is dat aan diverse struiken het blad nog aan de takken zit.

Komende weken hooikoortsklachten

De afgelopen dagen trof zowel het Leids Universitair Medisch Centrum als het Elkerliek Ziekenhuis in Helmond nog geen pollen aan in de pollenvallen die op het dak van de ziekenhuizen staan. Hazelaarpollen is licht allergeen en kan bij naar schatting ruim dertig procent van de hooikoortspatiënten klachten veroorzaken.

De meeste hooikoortsklachten zullen de komende dagen en weken echter veroorzaakt worden door elzenpollen. Het zijn niet de witte en zwarte els die van nature in Nederland voorkomen die in bloei komen. Het gaat om een kruising tussen twee buitenlandse elzen die vaak langs straten in de steden zijn aangeplant. De elzenpollenconcentratie kan bij droog weer voor de jaarwisseling al oplopen tot honderden pollenkorrels per kubieke meter lucht. Van volgende week maandag tot en met donderdag valt echter geregeld regen, waardoor de lucht schoongespoeld wordt. Tijdens de kerstdagen lijkt het weer droger te worden en neemt de kans op klachten toe.

Het is voor zowel hooikoortspatiënten als huisartsen en medisch specialisten dus zaak om de komende week bij luchtwegklachten ook te denken aan deze zeer vroege start van het hooikoortsseizoen. In een tijd met veel COVID-19-besmettingen kunnen hooikoortsklachten voor bezorgdheid zorgen. Mensen die weten dat ze last van hooikoorts hebben, dienen de komende dagen bij verkoudheid ook te denken aan hooikoorts en bij veel klachten hooikoortsmedicatie te gebruiken.

Steeds vaker bloeiende hazelaars met kerst

Figuur 1 laat zien wanneer in de periode 1900 tot en met 1968 de eerste bloeiwaarnemingen van de hazelaar werden doorgegeven. De piek van de eerste bloeiwaarnemingen lag halverwege februari. Deze eeuw ligt de piek een maand eerder. Ook is duidelijk te zien dat het tegenwoordig steeds normaler wordt dat de eerste hazelaars al voor de jaarwisseling in bloei gezien worden. Figuur 2 en Figuur 3 laten mooi zien hoe variabel de gemiddelde eerste bloeiwaarneming is van jaar tot jaar. Bij een gemiddelde wintertemperatuur onder het vriespunt bloeien de hazelaars pas gemiddeld rond 20 maart. De laatste vijf jaar lag de gemiddelde bloeidatum vier keer rond de jaarwisseling. In de winter van 2017/2018 kwam het gemiddelde net voor de jaarwisseling uit.

Dit jaar een recordvroege bloei hazelaar?

Het wordt spannend waar de gemiddelde bloeiwaarneming dit jaar op uit gaat komen. Een record zit er zeker nog in. De lichte vorstperiode van vorige week zou het in bloei komen wel eens versneld kunnen hebben. De kou kan de planten al een signaal gegeven hebben dat de winter al heeft plaatsgevonden. Met de aanhoudend hoge temperaturen de komende dagen komen waarschijnlijk steeds meer hazelaars in bloei. De verwachting is nu dat het zeer zachte weer tijdens kerst verdwijnt. Vanaf dan kunnen we normale temperaturen verwachten. De ontwikkeling van de hazelaars en elzen zal echter onverminderd doorgaan. Pas in het nieuwe jaar lijkt de kans op echt koud weer toe te nemen.

We stellen het op prijs als u via Natuurkalender.nl doorgeeft wanneer de hazelaar of de els bij u in de omgeving voor het eerst in bloei komen. U kunt anoniem een waarneming doorgeven. Maar als u eerst inlogt met uw Nature Today-account kunt u uw waarneming later terugzien. Heeft u nog geen account? Hier kunt u er een aanmaken. Iedereen die een hazelaar of els kan herkennen, kan meedoen. Het is wel belangrijk dat u de hazelaar of els om de paar dagen (liefst elke dag) kunt bekijken. Een hazelaar bloeit wanneer de katjes (mannelijke bloemen) helemaal uitgestrekt zijn. Op deze pagina zijn alle waarnemingen van de hazelaar per jaar te bekijken.

Bij de elzen kunt u kiezen uit ‘witte els’, ‘zwarte els’ of ‘els; soort onbekend’. De elzen die nu in bloei komen, vallen binnen de laatste categorie.

Tekst: Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University; Letty de Weger, Leids Universitair Medisch Centrum; Mieke Koenders, Elkerliek Ziekenhuis; Jaco van Wezel, Weeronline
Foto's: Arnold van Vliet (leadfoto: katjes, mannelijke bloemen, van de hazelaar); Paul Busselen