Stadslandbouw, niet zomaar een trend!

Eigenlijk bestaat stadslandbouw al zo lang er steden zijn. Zo stelde de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen tijdens de industriële revolutie tuintjes aan fabrieksarbeiders beschikbaar. In deze zogeheten ‘arbeiderstuintjes’ verbouwden fabrieksarbeiders zelf hun groenten. Zo was er meer eten op tafel. Volgens secretaris dominee Bruinwold Riedel zorgden de arbeiderstuintjes ook voor een verbetering van de ‘zedelijke toestand van de werkman’. En voor meer levensvreugde en een betere levenstandaard. 

Ook in deze moderne tijd bieden stadslandbouwprojecten meer dan alleen voedsel. Het literatuuronderzoek Healthy Urban Gardening (809 KB) laat zien dat stadslandbouw positieve effecten heeft op het welzijn van mensen. Door in moestuinen te werken, bewegen mensen meer en eten ze meer (zelfgekweekte) groenten en fruit. Ook zijn er aanwijzingen dat stress afneemt en er (meer) sociale contacten in de buurt ontstaan.

Voedsel verbouwen in de stad: Voedseltuin Rotterdam

Een voorbeeld van zo’n moderne voedseltuin is de in 2010 opgerichte Voedseltuin Rotterdam. De leer- en werktuin van z'n zevenduizend vierkante meter ligt op een braakliggend terrein op de gedempte Keilehaven nabij de Rotterdamse haven. Al sinds de start levert de tuin groenten en fruit aan de gebruikers van de Voedselbank Rotterdam. Dat deze bijdrage meer dan welkom is, laat een recent onderzoek naar de kwaliteit van voedselpakketten zien. Voor een gezond voedingspatroon is het nodig dat er extra groente en fruit in de voedselpakketten komt.

Vrijwilligers onderhouden De Voedseltuin. Zij komen vaak uit de wijk en sommigen van hen waren zelf klant bij de Voedselbank. Zo veranderen kwetsbare wijkbewoners in trotse producenten van voedsel. Ook biedt de Voedseltuin werk aan via de zogeheten ‘participatieplaatsen’: plaatsen voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt om werkervaring op te doen. Dat is vaak een stap richting het vinden van betaald werk.

INHERIT-project

De Voedseltuin is onderzocht in het kader van het INHERIT-project. Dit Europese project wil een gezonde manier van leven, bewegen en consumeren stimuleren. De Voedseltuin kwam uit de bus als een goed voorbeeld hiervan (6,4 MB). Het werken in het groen heeft positieve effecten op sociaal kwetsbare groepen en verbetert de gezondheid. En levert ook nog eens duurzame groenten en fruit op.

Vergroening havengebied

Op de Groenkaart van Nederland zien we dat de Voedseltuin ook bijdraagt aan de vergroening van het Rotterdamse havengebied.

Inmiddels zijn er meer voedseltuinen in ons land gestart die aan de Voedselbank leveren. Zoals Voedseltuin IJplein in Amsterdam, Voedseltuin Villanueva in Den Bosch en Voedselbank Tuuntje Westerkwartier in Opende bij Groningen.

Zelf oogsten in oogsttuin LandinZicht

Ook is de Community Supported Agriculture (CSA) in opkomst. Dit houdt in dat boeren en burgers een partnerschap aangaan, waarin ze samen verantwoordelijk zijn voor het landschap. Ze delen verantwoordelijkheden, risico’s en opbrengsten. Wietse Bakker en Julien Kool brengen op oogsttuin LandinZicht al vijf jaar de CSA-principes in de praktijk. Mensen kunnen bij LandinZicht een oogstaandeel kopen. In ruil daarvoor kunnen zij het hele groene seizoen genieten van verse groenten die ze zelf mogen oogsten.   

Rust

Oogsttuin LandinZicht ligt het landelijke gebied tussen Hilversum en Loosdrecht op de grens van beide gemeenten. Als je met de fiets het pad oprijdt, valt het op hoe rustig het is. Het enige wat je hoort is het geluid van vogels en insecten. De tuin ligt in een open veld tussen hoge bomen. In keurig ingedeelde vakken staan bekende groenten als sla en snijbiet, maar ook onbekende groenten als postelein en pastinaak.

Daar kan geen supermarkt tegenop

“Vorig jaar leverden we groenten aan zo’n 120 families uit de streek”, vertelt Wietse. “Deze zomer nam de belangstelling toe. Maar liefst 160 families kwamen  bij ons voor hun groenten. We wilden niemand teleurstellen, dus we hebben de capaciteit flink op moeten schroeven. Mensen kunnen hier zelf de groenten plukken en snijden. We hebben maar liefst 65 soorten groenten. Daar kan geen supermarkt tegenop. En onze groenten zijn verser dan vers, geproduceerd zonder bestrijdingsmiddelen en natuurlijk niet verpakt in plastic.”

Lekker in de natuur zijn

Vrijwilligers runnen LandinZicht onder leiding van Wietse en Julien. “Het leuke is dat veel oogsters zich zo verbonden met de tuin voelen dat ze vrijwilliger werden”, stelt Wietse. “Ik hoor terug dat mensen het heerlijk vinden om hier te zijn. Even een praatje maken en lekker in de natuur zijn. Zo oogsten ze veel meer dan alleen voedsel.”  

Dromen van landbouw die terugkeert naar zijn wortels

Mijn missie is om het voedsel weer terug te geven aan de mensen zelf”, zegt Wietse. “We weten vaak niet waar ons voedsel vandaan komt en zien het terug in plastic verpakkingen in de supermarkt. Bij ons oogst je wat je eet. Mijn droom is om nog meer soortgelijke tuinen in deze regio te starten. Maar vooral droom ik van een landbouw die weer terugkeert naar zijn wortels: kleinschalig, direct en lokaal en voor en door mensen.” 

Stadslandbouw: de toekomst?

De Nederlandse bevolking groeit. Volgens het Centraal Bureau voor Statistiek heeft Nederland in 2035 één miljoen meer inwoners dan nu. Vooral grote en middelgrote steden gaan groeien. Stadslandbouw kan waarschijnlijk niet álle bewoners van voedsel voorzien. Wel zorgt stadslandbouw ervoor dat mensen zich bewuster zijn van wat ze op hun bord krijgen en laat stadslandbouw zien dat het ook anders kan. Ook zorgt stadslandbouw voor rustige en groene plekken in de stad, waar mensen lekker in het groen bezig kunnen zijn. En dat is nu belangrijker dan ooit.

Stadslandbouw hoeft niet altijd in het centrum van de stad te zijn, ook het omliggende platteland kan daar in voorzien. Zo kan stadslandbouw stad en platteland verbinden en kunnen ze hun krachten bundelen. Ook kan stadslandbouw bijdragen aan circulaire steden. Wat te denken van stedelijke afvalstromen die worden gebruikt in stadslandbouw, zoals bijvoorbeeld gezuiverd rioolwater? We gaan het zien! Maar stadslandbouw is van alle tijden en niet zomaar een trend. 

Meer informatie?

• Lees meer over de Voedseltuin Rotterdam op Atlas Natuurlijk Kapitaal of kijk op de website van de Voedseltuin Rotterdam.
• Kijk voor meer informatie over LandinZicht op hun website.

Tekst: Jeannine Brand en Liesbet Dirven, Atlas Natuurlijk Kapitaal 
Foto’s: Liesbet Dirven; Voedseltuin Rotterdam
Kaart: Atlas Natuurlijk Kapitaal