Uiterst zeldzame Lariksspijkerzwam vergroot leefgebied in Twente

De Lariksspijkerzwam (Gomphidius maculatus) is een op het noordelijk halfrond wijdverspreide, maar buiten de bergen zeldzame soort, met een voorkeur voor zandgronden. De paddenstoel werd in Nederland voor het eerst gevonden in 1948 in de omgeving van Lochem. In 1951 en in 1966 werd hij op twee andere plaatsen aangetroffen, maar daarna decennialang niet meer. Op de Rode Lijst Paddenstoelen uit 1989 stond de Lariksspijkerzwam al als verdwenen vermeld toen hij in 2008 weer werd gevonden op de Lonnekerberg te Enschede. Na goed speuren bleken er in 2009 in dit natuurgebied meerdere groeiplaatsen in de bermen van enkele paden bij lariksen in de bosrand. Inmiddels is hiervan nog maar één groeiplaats over. Jaarlijks, gedurende de periode van begin juli tot de vorst intreedt, verschijnen hier meerdere vruchtlichamen van de Lariksspijkerzwam.

De Lariksspijkerzwam, een middelgrote paddenstoel, heeft een slijmerige, gewelfde (later vlak wordende), bleekroze of rozebruine hoed en aflopende lamellen. Bij aanraking verkleurt hij direct, eerst rozerood en spoedig daarna zwart. Volgroeide vruchtlichamen zitten vol zwarte vlekken en strepen. Ze vallen zo nauwelijks meer op. Vers is de Lariksspijkerzwam op zijn mooist. Onder het nog weinig uitgespreide, slijmerige hoedje is de steel dan behangen met donkerrode vochtdruppels die als juwelen schitteren in het ochtendlicht.

Bijzondere ecologie

Spijkerzwammen danken hun naam aan hun vorm. Met wat fantasie heeft het vruchtlichaam de vorm van een spijker. Uit Nederland zijn vier soorten bekend. Drie, namelijk de Lariksspijkerzwam, de Roze spijkerzwam en de Slijmerige spijkerzwam behoren tot het geslacht Gomphidius. De vierde soort, de Koperrode spijkerzwam, behoort tot het geslacht Chroogomphus. Hoewel spijkerzwammen onder de hoed lamellen (plaatjes) hebben, blijken ze nauw verwant aan boleten die op deze plaats buisjes hebben.

Boleten, enkele uitzonderingen daargelaten, vormen mycorrhiza (een samenwerkingsverband) met bomen. Zowel de boom als de schimmel hebben voordeel van deze relatie. Volgens diverse oudere literatuurbronnen vormen spijkerzwammen ook mycorrhiza. Door onderzoek aan de Roze spijkerzwam (Gomphidius roseus) weet men inmiddels echter dat deze soort een wat complexer relatienetwerk heeft. Behalve de waardboom, die bij spijkerzwammen altijd een naaldboom is, maakt ook een andere soort paddenstoel deel uit van de relatie. Deze tweede paddenstoel moet een soort zijn uit het ringboletengeslacht (Suillus) of het vezeltruffelgeslacht (Rhizopogon). Dit zijn geslachten waar spijkerzwammen zeer nauw aan verwant zijn. De Roze spijkerzwam heeft een driehoeksrelatie (mycoparasitisme of ook episymbiose genoemd) met de algemeen voorkomende Koeienboleet (Suillus bovinus) en met tweenaaldige dennen. De schimmeldraden van de Roze spijkerzwam groeien in de zwamvlok van de Koeienboleet. Soms vormt de spijkerzwam ook zelf mycorrhiza. In het veld vind je beide soorten vaker in elkaars nabijheid.

De Lariksspijkerzwam heeft ook zo'n driehoeksverhouding. De partners van de Lariksspijkerzwam zijn de Lariks en de algemeen voorkomende Gele ringboleet (Suillus grevellei). Op de groeiplaats op de Lonnekerberg, die al vanaf 2008 wordt geobserveerd, groeien beide paddenstoelensoorten in elkaars nabijheid. Allebei kennen ze hun goede en mindere jaren maar ze houden hun relaties hier inmiddels al zeker twaalf jaar vol, samen uiteraard met de voor hen onmisbare boom, de statige Lariks. Laat de boompartner om de een of andere reden het leven dan houdt het ook op voor de paddenstoelen.

Nieuw leefgebied in Boerskotten

De nieuwe vindplaatsen van de Lariksspijkerzwam liggen op zo'n vijf kilometer van de Lonnekerberg. Het was een bijzonder aangename verrassing om de spijkerzwam zoveel jaar later ook in dit natuurgebied aan te treffen. Ook al waren de vruchtlichamen door de droogte klein, ze waren onmiskenbaar te herkennen. Enkele dagen later werden nog twee groeiplekken gevonden met zowel verse als ook grotere vruchtlichamen. Alle drie de vondsten werden gedaan in de berm met Lariksen in de bosrand. De vindplaatsen werden aan de beheerder gemeld, maar door de hitte waren de vruchtlichamen al snel weer verdwenen. De vindplaatsen en de bomen zullen gekoesterd worden. Hopelijk laat de Lariksspijkerzwam zich ook in Boerskotten nog jarenlang zien. Voor wie wil proberen de Lariksspijkerzwam elders te vinden, zoek in de buurt van de Gele ringboleet naar spijkervormige paddenstoelen in camouflagepak. Succes!

Meer informatie

• Eerdere natuurberichten over de Koperrode spijkerzwam en de Lariksspijkerzwam

Tekst en foto's: Marian Jagers, Nederlandse Mycologische Vereniging