Gierzwaluwen broeden in boom: een bijzonder fenomeen

Op 25 mei zag Wim Oosterhof hoe gierzwaluwen een spechtenhol in gebruik namen. Het spechtengat bevindt zich op acht meter hoogte in een grove den. De waarnemer schreef ons: "Ieder jaar is er strijd tussen de spechten, spreeuwen en soms boomklevers om dit ene nesthol, hoewel er meerdere gaten in drie bomen bij elkaar zitten. Soms wint de specht het, de volgende keer de spreeuw. Omdat ik twee jaar geleden vanwege stormen enkele takken heb laten wegzagen uit een enorme esdoorn verderop, ontstond op de een of andere manier een aantrekkelijke vliegroute voor de gierzwaluwen in deze boomrijke omgeving."

Gierzwaluwen door het bos

Vlakbij, op zo’n kilometer afstand van de broedboom, huizen ongeveer vijf paartjes gierzwaluwen. De waarnemer merkte vorig jaar voor het eerst interesse in het nesthol: "Ze vlogen soms in de schemering langs de bomen en een keer dacht ik er in de schemer een uit te zien vliegen, laag over het gras. Dit jaar vloog een tweetal dikwijls het kleine rondje met een scherpe bocht, veel manoeuvreerwerk tussen bomen en takken door en iets inhoudend met een kleine beweging bij het spechtengat. Ze maakten verschillende geluiden Ook andere vogels vlogen mee. Tot de dag dat de spechtenjongen uitvlogen… het leek wel of het gierzwaluwenpaar had gereserveerd! Ze namen de holte die middag direct in gebruik."

Bijna uitgevlogen

In de afgelopen weken werden de jonge gierzwaluwen regelmatig gevoerd en ze lijken nu elk moment te kunnen uitvliegen. En dat wordt ook hoog tijd, het overgrote deel van de gierzwaluwen vertrekt deze weken weer zuidwaarts. 

Hoe bijzonder?

Gierzwaluwen broeden in Europa vrijwel uitsluitend in spleten en nissen van bebouwing. Voor zover we konden nagaan is broeden in bomen in Nederland niet eerder waargenomen. Uit bossen in Noord-Scandinavië en Oost-Europa is het fenomeen wel bekend. Ook zijn er oude meldingen in Schotland bekend van broedende gierzwaluwen in gebruikte spechtenholen. De dichtstbijzijnde concentraties met in bomen broedende gierzwaluwen bevinden zich -voor zover we weten- in gebergtes in Duitsland. In het Harzgebergte zijn deze nestplekken al eens onder de loep genomen: de gierzwaluwen gebruiken daar holen van middelste en grote bonte spechten in natuurlijke, oude hellingbossen. Vooral holen van oudere (levende) eiken zijn in trek.

De vraag rijst natuurlijk of dit een eenmalige boombroedpoging is geweest of dat het mogelijk een nieuwe broedstrategie is? De tijd zal het leren.

Tekst: Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto's: Harvey van Diek (leadfoto: gierzwaluw boombroedend in grove den te Hilversum op 24 juli 2020); Piet Munsterman, Saxifraga