Hulp voor de tapuit op de Veluwe

De tapuit is een aansprekende vogel die leeft in duinen, open grasland, heide en stuifzand. Hij broedt in holen in de grond, vaak in oude konijnenholen. De soort is zowel in Nederland als internationaal de laatste decennia sterk achteruitgegaan. Dat heeft verschillende oorzaken. Door verzuring en vermesting treedt op veel plekken vergrassing op, waardoor de vogel minder voedsel (insecten) kan vinden. Ook lijkt de sterk afgenomen konijnenpopulatie (en dus de afname van holen) van invloed op de Nederlandse tapuitenachteruitgang. Tenslotte is deze grondbroeder ook gevoelig voor verstoring door bijvoorbeeld recreanten.

Rol voor afgenomen insecten?

In Gelderland wordt de tapuit soms gezien op de Veluwe, maar ook daar lijken de broedparen nu (vrijwel) helemaal verdwenen. Onderzoek van Oenanthe Ecologie in 2018 (pdf: 283 KB) in zes Gelderse heidestuifzandterreinen maakte niet duidelijk waarom de tapuit in Gelderland verdwenen is. De vegetatiestructuur van de onderzochte terreinen op de Veluwe lijkt geschikt voor tapuiten. Ook bieden ze voldoende nestgelegenheid. Wel zijn de aantallen insecten op de Veluwe veel lager dan in gebieden waar nu nog tapuiten voorkomen. Het is onduidelijk welke rol de insectenafname in het algemeen heeft op het verdwijnen van de tapuit, maar deze is mogelijk groot.

De tapuit is één van de tien vogelsoorten die provincie Gelderland extra beschermt. De Veluwe, een beschermd Natura 2000-gebied, is aangewezen als belangrijk leefgebied voor deze vogel. De provincie heeft voor de Veluwe verschillende doelen gesteld: de omvang en kwaliteit van het leefgebied voor tapuiten verbeteren en zo honderd broedparen terugbrengen.

Nestkasten moeten vogels verleiden

Dit voorjaar is provincie Gelderland een experiment gestart met het plaatsen van nestkasten. Uit onderzoek in de duinen blijkt dat gebieden op het eerste gezicht soms voldoende nestgelegenheid bieden, maar dat tapuiten liever in kasten nestelen. Nestkasten bieden betere bescherming tegen natuurlijke vijanden en vergroten daarmee de kans dat de jongen kunnen uitvliegen.

Onderzoeker Van Oosten van Oenanthe Ecologie heeft samen met het Nationale Park De Hoge Veluwe vijftien nestkasten op hun terrein ingegraven, op plekken waar recentelijk nog territoria en soms ook uitvliegende jongen zijn gezien. Tijdens de voorjaarstrek foerageren hier nog steeds tapuiten, maar die vliegen door naar noordelijker streken. Hopelijk verleiden de nestkasten enkele doortrekkers om in het Park te gaan broeden. Daarnaast zijn in samenwerking met Natuurmonumenten vijf kasten ingegraven op de Planken Wambuis, op plekken waar tapuiten hebben gebroed en waar geen publiek kan komen. Tenslotte heeft Staatsbosbeheer op eigen initiatief nog acht kasten ingegraven in de omgeving van Hoog Buurlo en Radio Kootwijk.

Insectenmonitoring

Onderzoeker Van Oosten monitort samen met vrijwilligers de komende twee jaar het gebruik van de nestkasten. Ook Staatsbosbeheer volgt het succes van de tapuitkasten. Samen proberen we in beeld te brengen of nestkasten de tapuit vooruit kunnen helpen. Daarnaast doet Oenanthe Ecologie onderzoek naar de beschikbaarheid van insecten: is deze structureel laag vergeleken met een broedterrein in de duinen of varieert dit? Interessant daarbij is de koppeling met insectenetende vogels: de vraag is of verschillen in voedselecologie (bijvoorbeeld het dieet en de voedselbehoefte) verklaren waarom andere vogelsoorten, zoals de roodborsttapuit, nog wel voorkomen in de voormalige tapuitengebieden.

Herstelprogramma: leefgebied en recreatiedruk

Het nestkastenexperiment en de insectenmonitoring zijn onderdeel van een groter herstelplan van de provincie. Momenteel wordt er binnen de provincie gewerkt aan verschillende herstelprogramma’s, waaronder het herstelprogramma voor de heide en stuifzanden, belangrijk leefgebied voor de tapuit. Daarnaast werkt de provincie met terreineigenaren aan vermindering van de verstoring. Als grondbroeder is de tapuit erg verstoringsgevoelig, terwijl de recreatiedruk op de Veluwe enorm hoog is. Door recreatie te zoneren (sturen) ontstaat rust op plekken waar deze kenmerkende vogels van de Veluwe voedsel zoeken en hun jongen grootbrengen.

Tekst: Indra Span, provincie Gelderland
Foto's: Herman van Oosten; Piet Munsterman, Saxifraga