Rijke nieuwe groeiplaats van Bleek bosvogeltje in Zuid-Limburg ontdekt

Nederlandse bosvogeltjes

Bleek bosvogeltje (Cephalanthera damasonium) heeft in tegenstelling tot Rood en Wit bosvogeltje definitief vaste voet aan de grond in Nederland, maar uiterst zeldzaam is het wel. De Rode lijst vermeldt het met de status ‘bedreigd’. Van oudsher is deze soort alleen bekend van Zuid-Limburg, hoewel enkele jaren geleden een vrij groot aantal planten in Zeeuws-Vlaanderen is gevonden. Rood bosvogeltje is sinds lange tijd verdwenen in Zuid-Limburg. Wit bosvogeltje is nog op twee plaatsen met zeer weinig planten aanwezig.

Stand van zaken

Bleek bosvogeltje is en was in Zuid-Limburg altijd al zeer zeldzaam. De rijkste groeiplaats lag vroeger bij Wijlre. Na jaren van geringe aantallen exemplaren neemt de soort daar weer in aantal toe. In andere delen van Zuid-Limburg is Bleek bosvogeltje zeer zeldzaam en bestaan de populaties meestal uit enkele tot een twintigtal planten. Even leek het erop dat de soort uit Zuid-Limburg zou verdwijnen, maar inmiddels herstelt zij zich. 

Ontdekking

Mede geïnspireerd door een recent artikel in het Natuurhistorisch Maandblad over de stand van zaken over Bosvogeltjes in Zuid-Limburg (Claessens et al.) probeerde Frank Verhart één van de groeiplaatsen in het Limburgs krijtland op te sporen. Lang hoefde hij vanuit het Gulpdal niet te zoeken, voordat hij deze bijzondere orchidee op een andere, nieuwe, plek zag. In een jong hakhoutbosje met vooral Boswilg (Salix caprea) en Hazelaar (Coryllus avelana) werden honderden exemplaren van het zeldzame Bleek bosvogeltje aangetroffen, naast de landelijk algemeen voorkomende Brede wespenorchis (Epipactis helleborine).

Tellen van de planten leverde een resultaat op van niet minder dan 536 exemplaren, die zich in het bosje verscholen hielden. Een dergelijk groot aantal planten is in Nederland de laatste 35 jaar niet meer op één plaats gevonden. Uit de inventarisatie van Claessens et al. kwam naar voren dat de 19 bekende plekken in Zuid-Limburg in totaal enige honderden Bleke bosvogeltjes tellen. Daarmee omvat de nieuwe groeiplaats niet minder dan tweederde van de Limburgse en de helft van de in Nederland voorkomende planten. Een prachtig voorbeeld van hoe aanplant en beheer van natuurlijk bos zijn vruchten afwerpt en stevig bijdraagt aan de instandhouding van kritische planten.

Toekomst

Het gebied waarin de planten voorkomen lijkt sterk op op de groeiplaats bij Eys. Ook daar groeien de planten in de bosrand, waarbij de voormalige akker nu als kalkgrasland beheerd wordt. Bij Gulpen is de situatie vergelijkbaar, alleen heeft de aangrenzende akker nog een agrarische bestemming. Aan de rand van deze akker staan tientallen exemplaren van Brede wespenorchis, daarnaast iets verderop een zestigtal prachtige planten van Soldaatje (Orchis militaris), voorheen slechts zeer incidenteel in het Geul- en Gulpdal aangetroffen. 

Bijzondere betekenis

Voor Frank Verhart heeft Bleek bosvogeltje – en in het bijzonder ook de vondst van deze omvangrijke populatie in Zuid-Limburg – een persoonlijke betekenis. De interesse van zijn vader Max in wilde orchideeën vormde een basis voor zijn passie voor deze plantenfamilie. Max was ook dichter en schrijver. In 1985 schreef hij een roman met de titel Bleek bosvogeltje. Het boek verhaalt over de geslaagde Amsterdamse reclameman Sake, die zich enige dagen afzondert in de heuvels van Zuid-Limburg, waar hij onder meer op zoek gaat naar het zeldzame Bleek bosvogeltje. Die vindt hij ook, op een bekende plek bij Wijlre. Max en Sake zullen opgetogen zijn over de bijzondere nieuwe vondst.

Voor meer informatie en alle wetenswaardigheden over onze wilde orchideeën, zie De orchideeën van de Benelux van Karel Kreutz (Kreutz Publishers, 2019).

Tekst: Frank Verhart, Werkgroep Europese Orchideeën & Karel Kreutz, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Frank Verhart; Karel Kreutz