Natuurbeleving 2.0: de potentie van digitale natuurbelevingen
Wageningen University & ResearchTransformatie van beleving
Tegenwoordig spendeert men minder tijd buitenshuis. Deze afname is onder andere het gevolg van de opkomst van digitale technologieën, sociale media en verstedelijking. Als gevolg hiervan wordt direct contact met natuur minder vanzelfsprekend en dit heeft invloed op de relatie tussen mens en natuur. Veel natuurbeheerders zijn bang dat het verlies van directe natuurbelevingen zal leiden tot het ‘uitsterven van beleving’ en beweren dat dit negatieve gevolgen kan hebben voor gevoelens van verbondenheid met de natuur en voor natuurbeheer in het algemeen. Echter, recente technologische en digitale ontwikkelingen lijken een heel nieuw scala aan natuurbelevingen met zich mee te brengen. Tegenwoordig kan men naast directe natuurbelevingen ook via verschillende digitale technologieën op een indirecte manier de natuur beleven. Dit impliceert eerder een 'transformatie van beleving', waarbij digitale technologieën mogelijk een belangrijke rol spelen bij het (her)verbinden van mens en natuur. De laatste tijd is er groeiende aandacht voor de mogelijke invloed die digitale technologieën kunnen hebben op de relatie tussen mens en natuur. Toch ontbreekt er nog inzicht in de aard van digitale natuurbelevingen en de mogelijke impact die deze kunnen hebben op het verbinden van mens en natuur. Vanwege de afwezigheid van kennis op dit gebied onderzoekt de Wageningen Universiteit (WUR) dit veld momenteel. Recent onderzoek van studenten heeft nieuwe en interessante inzichten opgeleverd in de potentie van digitale natuurbelevingen.
Een eerste stap in dit onderzoeksproject was het identificeren van verschillende digitale technologieën waarmee de natuur beleefd kan worden (zie onderstaande tabel). Er werd een onderscheid gemaakt tussen verschillende doeleinden. Zo was er onderscheid tussen: plezier en opwinding, informatie en educatie, bewustwording, socialisatie en gezondheid en welzijn. Momenteel lijken de meeste digitale technologieën nog gericht te zijn op het opwekken van gevoelens van plezier en opwinding. Digitale technologieën worden echter ook steeds vaker voor andere doelen ingezet en deze lijken veel potentie te hebben voor het verrijken van de relatie tussen mens en natuur*.
Een tweede stap in het project was het uitvoeren van een onderzoek binnen het Omniversum in Den Haag: een bioscoop met een koepelscherm dat natuurdocumentaires toont. Bezoekers werden gevraagd naar hun (gevoel van) verbondenheid met de natuur voor en na het bekijken van de documentaire. Resultaten toonden aan dat hoe realistischer de digitale natuurbeleving is, hoe sterker het effect op gevoelens van verbondenheid met de natuur. Dit is een veelbelovend vooruitzicht, omdat digitale technologieën zoals virtual reality en multidimensionale films snel ontwikkelen en steeds meer in staat zijn om directe natuurbelevingen te simuleren.
De uitkomsten van dit onderzoek laten zien dat het onderscheid tussen directe en digitale natuurbelevingen aan het vervagen is. Nieuwe en realistische digitale natuurbelevingen lijken een mogelijkheid te bieden om gevoelens van verbondenheid met de natuur te bevorderen. Hoewel dit soort natuurbelevingen vaak geen direct contact met de natuur inhouden, kan het toch de relatie tussen mens en natuur positief beïnvloeden. Ondanks dit vooruitzicht van deze nieuwe natuurbelevingen, is het belangrijk om kritisch te blijven over dit onderwerp. De potentie van nieuwe digitale natuurbelevingen wil niet suggereren dat deze directe natuurbelevingen volledig kunnen vervangen. Het feit dat nieuwe digitale natuurbelevingen steeds toegankelijker en alomtegenwoordig worden, kan ook risico’s met zich meebrengen, omdat het zou kunnen leiden tot een situatie waarin directe natuurbelevingen schaars worden. Idealiter zullen nieuwe digitale natuurbelevingen bestaande directe natuurbelevingen niet vervangen, maar aanvullen en verrijken. Of en hoe dit bereikt kan worden, zal verder moeten worden onderzocht.
*De positieve effecten van natuur op de mentale en fysieke gezondheid en het welzijn van mensen zijn veel onderzocht en ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Uit verschillende onderzoeken bleek dat niet alleen direct contact met natuur, maar ook andere vormen van blootstelling aan natuur deze voordelen kunnen bieden. Dit betekent dat het beleven van de natuur door middel van digitale technologieën ook de geestelijke gezondheid en het welzijn van mensen positief kan beïnvloeden. Het bekijken van natuurbeelden via apps, (multidimensionale) films en virtual reality en het horen van natuurlijke geluiden door middel van soundscapes zijn voorbeelden van digitale natuurbelevingen die mogelijk stressverminderend werken en ontspanning bevorderen. Sommige andere digitale technologieën, waaronder augmented reality, vereisen dat gebruikers naar buiten gaan en stimuleren daarmee fysieke activiteit. Op dit moment bestaan er slechts een paar natuurgerelateerde digitale technologieën die bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van mensen, ondanks de veelbelovende mogelijkheden om digitale technologieën op dit gebied te gebruiken.
Meer informatie
Het originele rapport is hier te vinden (pdf: 1,1 MB).
Tekst: Dagmar Bade, Anne Bus en Bas Breman, Wageningen University & Research
Afbeeldingen: Wageningen University & Research