Problematische toename van schadelijke kelderzwammen vanwege laag grondwaterpeil

Van de vijf soorten Nederlandse kelderzwammen komen de Dikke kelderzwam (Coniophora puteana) en de Dunne kelderzwam (Coniophora arida) het meest voor. De drie andere soorten zijn zeldzaam. Omdat kelderzwammen vaak op bewerkt hout in vochtige ruimtes van gebouwen, zoals kelders, worden opgemerkt, heeft dat ertoe geleid dat de Nederlandse naam van deze groep naar de kelderruimte is vernoemd. De kelderzwam breekt het cellulose in hout af. Dit proces noemen we bruinrot. Het aangetaste hout krijgt een bruine verkleuring en valt uiteindelijk uit elkaar. Een aantasting door kelderzwammen is derhalve funest voor houten draagconstructies van gebouwen als er niet op tijd tegen wordt opgetreden.

De Dikke en Dunne kelderzwam zijn vooral bekend door de vele waarnemingen in de vrije natuur. Daar komen kelderzwammen in allerlei bossen voor, zowel op loofhout als op naaldhout, hoewel de Dunne kelderzwam een duidelijke voorkeur heeft voor naaldhout. Ze groeien tot enige decimeters lange korsten op boomstammenen takken, maar ook op bewerkt hout.

Mycologen hebben natuurlijk nauwelijks gelegenheid om in private kelders en kruipruimtes naar kelderzwammen te zoeken. Door publicaties van de pers over de toenemende problemen als gevolg van verzakkingen, wordt langzaam maar zeker duidelijk dat kelderzwammen een toenemend probleem aan het worden zijn.

Verzakkende gebouwen door 'paalrot'

Als houten funderingspalen of balken onder water staan bij een constant grondwaterpeil zijn deze vrijwel tijdloos geconserveerd. Een hoge grondwaterstand is echter niet altijd gunstig voor de landbouw en veeteelt. Met name in het westen van ons land werd de afgelopen decennia onderbemaling in toenemende mate toegepast om het land minder drassig en beter begaanbaar te maken. Venige grond klinkt echter in en er vindt ook nog oxidatie plaats van het veen waarbij veel van het broeikasgas kooldioxide (CO₂) vrij komt. Op veel plaatsen daalde het land de afgelopen jaren gestaag door, omdat het grondwaterpei telkens weer werd verlaagd. De gebouwen zakken echter niet mee met het land, waardoor de koppen van de houten fundatiepalen of -balken droog kwamen te liggen. Daarnaast maakten we de afgelopen jaren een aantal langdurige droogteperiodes mee met de extreem droge zomer van 2018 als record. Hierdoor daalde de grondwaterstand op veel plaatsen nog meer. Een ideaal substraat kwam hierdoor beschikbaar voor de Dikke en Dunne kelderzwam die bruinrot veroorzaken in de vochtige houten palen en andere draagconstructies, met verzakkingen als gevolg. Een extra reden om de kruipruimte eens in te gaan om te inspecteren hoe het er bij u onder de vloer voor staat?

Herkenning

Aan de groenige tot bruinige olijfkleur zijn kelderzwammen wel in het veld te herkennen, maar voor een juiste determinatie per soort is microscopisch onderzoek noodzakelijk. De sporen van kelderzwammen zien er door de microscoop gelig van kleur uit. Om de Dikke van de Dunne kelderzwam te onderscheiden moeten de sporen met een jodiumoplossing (bijvoorbeeld Melzers reagens) worden behandeld. Bij de Dikke kelderzwam verkleuren de sporen onder invloed van jodium nauwelijks, terwijl bij de Dunne kelderzwam de sporen roodbruin verkleuren. De zeldzame soorten kelderzwammen hebben weer andere microscopische kenmerken waaraan ze zijn te herkennen.

Tekst: Henk Remijn en Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Henk Remijn (leadfoto: Dikke kelderzwam)