Komt de zuidelijke luzernevlinder in Nederland voor?

Pas sinds het midden van de 20e eeuw wordt de zuidelijke luzernevlinder als een aparte soort gezien, daarvoor leek er maar één soort te zijn, de gele luzernevlinder. Toen dat bekend werd onderzocht iedereen zijn collecties op de verschilkenmerken, en werden ook uit Nederland een tiental exemplaren als zuidelijke luzernevlinder benoemd. Maar inmiddels weten we dat de uiterlijke verschillen tussen beide soorten zeer gradueel zijn. Er zijn op diverse plekken vergelijkingen gemaakt en het blijkt buitengewoon moeilijk te zijn om ze, alleen op uiterlijke vlinderkenmerken, uit elkaar te houden. Zo heeft de zuidelijke luzernevlinder een wat meer afgeronde voorvleugel, terwijl die van de gele luzernevlinder wat puntiger is. De rupsen van de twee soorten zijn wel goed te herkennen. Tsjechische onderzoekers hebben daarom gekweekte exemplaren (waarvan ze dus zeker weten welke soort het is) opgezet en toen allerlei maten bepaald en gekeken of ze onderscheidende kenmerken konden vinden. Het bleek dat dit nog steeds moeilijk is. Op basis van acht kenmerken (waar veel mensen in het veld hooguit naar twee kenmerken kijken) die zij aan opgezette vlinders meten en in een formule stoppen, kunnen ze uiteindelijk slechts met 67 tot 88 procent zekerheid zeggen welke soort het is.

Met foto’s werkt deze methode al helemaal niet, niet alleen omdat vaak niet alle kenmerken te zien zijn, maar vooral omdat allerlei hoeken en verhoudingen niet te meten zijn op foto’s van wilde exemplaren. Zo maakt de hoek waaronder de foto gemaakt is al heel veel uit. Het is maar zeer de vraag of de zuidelijke luzernevlinder ooit in Nederland is gezien. Lempke heeft destijds weliswaar honderden gele luzernevlinders nagekeken met de kennis van toen, maar we weten nu dat zelfs dan het al bij 12 tot 33 procent tot een foute determinatie geleid zal hebben. Bij controle van honderden vlinders van de gele luzerne kunnen er dus makkelijk tientallen op uiterlijk bij de verkeerde soort zijn ingedeeld. Het is zonder DNA-onderzoek eigenlijk niet mogelijk met zekerheid te zeggen of de zuidelijke luzernevlinder überhaupt wel in Nederland voorkomt of voorkwam. De kans daarop is ook niet erg groot, want de waardplant, waarop de rupsen van de zuidelijke luzernevlinder zijn gespecialiseerd, is voornamelijk paardenhoefklaver die in ons land vrijwel niet voorkomt. Ook is de zuidelijke luzernevlinder, in tegenstelling tot de trekvlinder gele luzernevlinder, helemaal niet zo mobiel.

De validatoren van de NDFF en de Beoordelingscommissie Bijzondere Dagvlinderwaarnemingen hebben om deze redenen besloten waarnemingen van de zuidelijke luzernevlinder die worden gemeld op de invoerportalen niet goed te keuren, behalve als er rupsenwaarnemingen zijn of er een gedegen DNA-analyse is geweest.

Tekst: Chris van Swaay & Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling (leadfoto: zuidelijke luzernevlinder)