Zoldertellingen: wenteltrap naar bescherming van vleermuizen

Trends en verspreiding

Zolders en torens van kerken en kloosters, maar ook van andere (oude) gebouwen, vormen voor een aantal vleermuissoorten belangrijke verblijfplaatsen. De in Nederland zeldzame grijze grootoorvleermuizen en ingekorven vleermuizen zijn ervan afhankelijk voor hun kraam- en zomerverblijfplaatsen. Ook andere soorten, zoals gewone grootoorvleermuizen, laatvliegers en baardvleermuizen maken regelmatig gebruik van dergelijke ruimten.

Bij de zoldertellingen van het NEM ligt de focus voor aantalsmonitoring in de eerste plaats op het bezoeken van de verblijfplaatsen van de ingekorven vleermuis en de grijze grootoorvleermuis. Van deze soorten worden vrijwel de gehele zomer populaties geteld. Door dit jaarlijks te herhalen wordt bepaald hoe het in Nederland met deze soorten gaat. Groeit de populatie? Neemt ze af? Of blijft ze op een gelijk niveau?

Voor alle zolders en torens waar andere soorten vleermuizen worden aangetroffen, zoals laatvliegers, gewone grootoorvleermuizen of baardvleermuizen, vormen de tellingen een bijdrage aan het onderzoek naar hun voorkomen (verspreiding). Veranderingen in de aanwezigheid van die soorten op zolders en torens geven voor die soorten een aanwijzing voor veranderingen in verspreiding, en mits er veel zolders en torens herhaaldelijk worden bezocht, ook voor veranderingen in de populatie.

Bezoek

Een bezoek aan een (kerk-)zolder of toren is een belevenis op zich. Gewapend met zaklamp, hoofdlamp, fotocamera, verrekijker en als nodig handzame determinatieboekjes, betreed je plekken waar normaliter bijna niemand komt. Eenmaal op de zolder of in de toren speur je naar vleermuizen en hun sporen, met name de kleine keuteltjes. Ook aan de hand van de keuteltjes kunnen een aantal soorten vleermuizen worden onderscheiden. Behalve een kans op het zien van vleermuizen geeft zo’n bezoek vaak ook zicht op wijdse uitzichten en bijzondere bouwkunde. Na de telling worden resultaten via een digitaal portaal doorgegeven aan de Zoogdiervereniging, en vervolgens aan het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS).

Resultaten tot 2019

De grijze grootoorvleermuis is in Nederland een zeldzame vleermuis. We vinden haar momenteel in Limburg, zuidelijk Noord-Brabant en Zeeuws-Vlaanderen. De populatietrend is over de lange termijn positief, maar laat de laatste vijf jaar veel schommelingen zien. In totaal kennen we circa tachtig objecten waar (ooit) grijze grootoorvleermuizen zijn gevonden. In een deel daarvan worden ze inmiddels niet meer aangetroffen; een ander deel wordt niet jaarlijks geteld. In samenwerking met Zoogdierwerkgroep Zeeland en Landschapsbeheer Zeeland dragen twee stagiaires van de Zoogdiervereniging in 2020 bij aan het opnieuw in kaart brengen van grijze grootoorvleermuizen in Zeeuws-Vlaanderen.

De ingekorven vleermuis is een uiterst zeldzame vleermuis in Nederland. Alleen in een zeer beperkt aantal verblijfplaatsen worden grote groepen dieren geteld. Nadat in 2012 één van die verblijfplaatsen opeens was verlaten, werd door zoldertellers in Limburg een intensieve zoektocht opgezet. Dat leverde een aantal voorheen onbekende verblijfplaatsen op, vaak met aanwijzingen dat de dieren daar voorheen al verbleven. Ook liet de zoektocht zien, dat ingekorven vleermuizen die al lang op een bepaalde zolder verblijven, soms opeens naar een andere zolder verhuizen, om na een tijd weer terug te keren. Wanneer die andere zolder niet bekend is, en dus niet geteld wordt, leiden die wisselingen tot vreemde fluctuaties in de telresultaten. Door alert te blijven op nieuwe verblijfplaatsen en data-uitwisseling met onze zuiderburen proberen we deze fluctuaties beter te begrijpen.

De populatietrend is over de lange termijn sterk positief, en de laatste tien jaar matig positief. Toch is de situatie van de ingekorven vleermuizen in Nederland kwetsbaar: er zijn minder dan twintig verblijfplaatsen van de soort bekend waarvan het merendeel op slechts twee zolders verblijft.

Buiten de in Zuid-Nederland gelegen gebouwen waar grijze grootoorvleermuizen en ingekorven vleermuizen worden geteld, worden in heel Nederland nog veel meer zolders en/of torens bezocht. Soms worden grote groepen vleermuizen aangetroffen, zoals watervleermuizen of meervleermuizen in Noord-Holland en Friesland, of laatvliegers in Gelderland en Limburg. Gewone grootoorvleermuizen komen bijna overal in Nederland wel op zolders of in torens voor. 

Lees de Telganger en blijf op de hoogte

In de Telganger, de nieuwsbrief van de NEM-meetprogramma’s van de Zoogdiervereniging, verschijnen twee keer jaar updates en trendanalyses van de binnen het NEM gemonitorde zoogdieren. Eerder verschenen nummers vindt u hier. U kunt zich hier ook aanmelden om de Telganger te ontvangen

Doe mee

Zoldertellingen van vleermuizen zijn leuk, spannend en vooral belangrijk voor het onderzoek en de bescherming van vleermuizen. Voor het meedoen met het meetprogramma NEM Zoldertellingen Vleermuizen is ervaring met vleermuizen niet vereist. Je gaat eerst mee met meer ervaren tellers en leert zo (sporen van) vleermuizen herkennen. Heb je al wel ervaring met het herkennen van (sporen van) vleermuizen dan kun je, na afstemming met de provinciaal coördinator én na het ontvangen van je vergunning om verblijfplaatsen van vleermuizen te betreden, zelf op pad. In verband met veiligheid ga je in principe altijd met meerdere mensen een zolder op of toren in.

Meer informatie

• Op deze pagina vind je meer uitleg over de zoldertelling van vleermuizen, inclusief een determinatiehandleiding (pdf: (3,9 MB) en een determinatiekaart (pdf: 571 KB).
• Wil je mee doen of meer informatie over de zoldertellingen van vleermuizen in Nederland? Meld je dan hier aan.

Tekst: Marcel Schillemans & Erik Korsten, Zoogdiervereniging
Foto's: Heleen Bavinck, Flickr, Creative Commons (leadfoto: wenteltrap); Erik Korsten en Wesley Overman; Kamiel Spoelstra
Figuren: Zoogdiervereniging, CBS