Wie respecteert de wet vrijwillig?

In de natuur vreest men god noch gebod. Die conclusie dringt zich op na gesprekken met betrokkenen. Honden, stropers, afvaldumpers; iedereen raust maar door beschermde broedgebieden en er zijn te weinig ogen in het veld om dit gedrag te beteugelen. Als boswachters ingrijpen, krijgen ze steeds vaker te maken met scheldkanonnades of worden zelfs in elkaar geslagen. In 2017 waren er meer dan 70 meldingen van agressie en geweld tegen boswachters.

De 85 vrijwillige WetlandWachten van Vogelbescherming houden de o zo belangrijke natte natuurgebieden in Nederland in de gaten (overigens niet alleen als het gaat om verstoring). Zij zien de ontering met pijn in het hart aan en doen wat kan om iets van fatsoen in onze omgang met de natuur terug te brengen.

Zeekraalsnijders, stropers en ‘archeologen’

Walter van Kerkhoven heeft beroerde ervaringen met handhaving in ‘zijn’ wetland. ”Hier in het Verdronken Land van Saeftinghe is er al jaren een probleem met handhaving. Ik zie regelmatig mensen die niet thuishoren in het gebied. Dat gaat van wandelaars die er zonder toestemming rondlopen tot groentesnijders (zeekraal en lamsoor), stropers (vooral vissen) of mensen die op zoek zijn naar archeologische stukken. Er zou een boa (zie kader - red.) zijn aangesteld om toezicht te houden, maar die heb ik nog nooit gezien of ontmoet. Terwijl ik in de broedperiode toch bijna dagelijks in het gebied ben.”

Drugs dumpen in de natuur

Volgens Harm Dotinga, jurist bij Vogelbescherming, is de ervaring van Walter herkenbaar. Hij hoort dit soort verhalen vaak. “Het is een algemeen erkend probleem. In de tijd van staatssecretaris Bleeker is er flink in het natuurbudget gesneden. Het aantal boa’s voor natuur en milieu is toen met honderden gedaald. Daarna ging het bergafwaarts met de handhaving in natuurgebieden, terwijl de problemen juist serieuzer worden. Naast de ‘gewone’ recreanten die over hekken klimmen en honden loslaten, nu ook vandalisme, agressie en het dumpen van drugs en afval in de natuur.” 

Volksgezondheid versus wilde natuur

Ook is er volgens Harm wat veranderd met de komst van de nieuwe Wet Natuurbescherming. “De provincies handhaven de natuurwetgeving nu. Ze moeten daar eigenlijk meer geld voor krijgen van het Rijk. Maar, ze moeten er ook zelf meer geld voor uittrekken. Als provincies keuzes maken, heeft wilde natuur vaak weinig prioriteit. Dingen als volksgezondheid krijgen meer aandacht. Eigenlijk een verkeerde afweging, want natuur blijkt ontzettend belangrijk voor de volksgezondheid!”

“De ene provincie pakt dat overigens serieuzer op dan de andere, sommige zijn erg laks. Er zijn er ook die wel extra mensen hebben aangenomen voor al die extra taken, zoals Utrecht en Brabant. Overijssel lijkt zover ik het kan inschatten achter te blijven.”

Gebrek aan kennis?

Naast te weinig toezicht, valt het WetlandWacht Walter ook op dat de provincie niet altijd goed op de hoogte lijkt van wat er gebeurt in het gebied en van de wetgeving. “Iets wat mij stoort zijn de jaarlijkse ‘Saeftinghefeesten’ die worden georganiseerd door de watersportvereniging. Het is de gewoonte om met hoog tij boottochtjes te organiseren door de geulen van Saeftinghe. Het is voor mij onbegrijpelijk dat zulke evenementen mogen plaatsvinden in een Natura-2000 gebied.”

Juridisch én ecologisch onvoldoende

“Ook dat is herkenbaar vanuit de juridische praktijk,” zegt Harm. “Er is te weinig capaciteit, maar ook te weinig kennis. Bij zowel de provincie als de politie maken ze daardoor fouten. Mensen moeten goed worden opgeleid. Vaak hebben de weinige handhavers die er zijn niet voldoende juridische, maar ook niet voldoende ecologische kennis. Ze kunnen dan slecht beoordelen of de wet wordt overtreden.”

Nergens gehoor

Walter: “Het is voor mij als WetlandWacht heel frustrerend dat ik nergens gehoor vind voor het al jaren slepend probleem met toezicht en handhaving. Ik heb soms het gevoel dat men mij meer als een probleem ziet dan de overtreders.”

Succes zonder 'echt' handhaven

Toch is niet alles kommer en kwel. Soms kan een WetlandWacht het verschil maken, vertelt Rinus van der Molen. “Vorig jaar heeft Staatsbosbeheer in de Bovenste Polder van Wageningen gemaaid, in het broedseizoen en nog wel in een kerngebied voor de kwartelkoning. We hebben overwogen er een zaak van te maken, maar zijn in plaats daarvan in gesprek gebleven.”

Rinus: “En met succes! De afspraak om niet te maaien is nagekomen en tot onze grote vreugde zijn er weer kwartelkoningen teruggekomen. Ze waren heel vroeg dit jaar. Liefst drie broedgevallen! Dus zonder ‘echt’ te handhaven is het ook mogelijk je doel te bereiken!”

Hoe lossen we dit op?

Wat heb je nou aan een wet waar niemand zich aan hoeft te houden? De WetlandWachten en ook de terreinbeheerders doen wat ze kunnen, maar er moet meer gebeuren. Het Rijk én de provincies hebben de verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat de Nederlandse natuurwetten wél worden gehandhaafd. Dat is goed voor de natuur en de mensen die ervan genieten. De Tweede Kamer vindt dat gelukkig ook en heeft druk uitgeoefend op de verantwoordelijke ministers.

Plan voor betere handhaving

Een plan opstellen voor betere handhaving en toezicht in natuur, dát is nu toegezegd door Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid (J&V). De analyse van de problematiek wordt dus verwacht voor de Rijksbegrotingsbehandeling in november 2018. Dat klinkt in elk geval hoopvol. Wat Vogelbescherming betreft kan dat plan niet snel genoeg op papier komen…

Tekst: Jeanet van Zoelen, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Shutterstock (leadfoto: hond verstoort scholekster); Jouke Altenburg; Pixabay; Hans Peeters; Jankees Schwiebbe